31
Wie was Elisabeth van der Wonde (1657-1698)
Een speurtocht naar leven en wederwaardigheden van een vrouw uit Niedorp.
In het Rijksarchief Noord-Holland in Haarlem wordt een piepklein boekje met een
perkamenten omslag bewaard, niet groter dan 10,5 bij 8 centimeter. De Westfriese
Elisabeth van der Woude, in 1657 in Niedorp geboren, noteerde hierin in priegelschrift
allerlei gebeurtenissen die in haar ogen de moeite waard waren om te onthouden.
Memorije van 't geen bij mijn tijt is voorgevallen soo in hollant als op ander plaetsen,
zo noemde ze haar kroniek. Deze begint in 1621, als haar vader Herman Hartman van
der Woude geboren wordt en eindigt in 1694, als haar man een geslaagde operatie
heeft ondergaan. Wat er in de tussenliggende jaren de moeite waard is om op te
schrijven is heel divers. Het varieert van familiegebeurtenissen en overstromingen in
West-Friesland tot oorlogen in binnen- en buitenland en koninklijke huwelijken. Op
zichzelf al erg interessante informatie, omdat er maar weinig persoonlijke
aantekeningen van vrouwen uit deze tijd bewaard zijn gebleven, maar wat Elisabeths
notitieboekje uniek maakt is het uitgebreide verslag van haar reis naar Guyana, oftewel
de Wilde Kust, tussen 1676 en 1677. Uniek, omdat dit, voorzover bekend, het oudste
reisverslag van een Nederlandse vrouw is. Ook de reisbestemming, de rivier de
Oyapoc in het huidige Frans-Guyana en het uiteindelijke doel van de reis, het stichten
van een kolonie, waren nog niet eerder onderwerp van een reisverslag.
Elisabeth van der Woude, een bijzondere vrouw uit de zeventiende eeuw. Over haar
leven, uitzonderlijke reiservaring en tal van andere zaken schreef ze een klein boekje
dat de eeuwen trotseerde en gelukkig bewaard bleef. Zo weten we dat ze met haar
vader, broer en zus en honderden anderen het vaderland verliet om in het verre en
onbekende Zuid-Amerika een nieuw bestaan op te bouwen. En zo kunnen we ook
lezen dat ze een halfjaar later helemaal alleen terugkwam in Niedorp, haar vader en
zuster overleden, haar broer in de West gebleven. Na een zware ziekte verliet zij
zonder toestemming verliet zij zonder toestemming de kolonie Orange. Op haar
thuisreis werd ze gevangen genomen door de beruchte kaperkapitein Jean Bart, maar
gelukkig liep het avontuur goed af en bleef ze ongedeerd. Heelhuids, maar eenzaam en
berooid, kwam ze terug in Niedorp waar ze werd belaagd door dorpsgenoten, die
nieuwsgierig waren naar haar belevenissen. In haar Memorije noteerde ze hierover:
"eijder kan gedencken, hoe mij hart gestelt was".
In 1998 ontfermt Kim Muller zich, in het kader van haar doctoraalscriptie Historische
Nederlandse Letterkunde, over dit bijzonder kleinood. Ze transcribeert Elisabeths
priegelschrift, speurt in archieven naar gegevens over Elisabeth en haar familie en gaat
op zoek naar gegevens over de reis. Er komt veel informatie boven tafel. Niet alleen de
persoon Elisabeth krijgt gestalte, maar ook over de reis wordt bijzonder materiaal
gevonden. Kim ontvangt de Nationale Scriptieprijs 1998, een initiatief van het dagblad
Het Parool. De jury, voorgezeten door Jan Terlouw, oordeelt: "Een prima voorbeeld
van wat vasthoudend archiefwerk vermag."
Met uitgeverij Terra Incognita, gespecialiseerd in publicaties op het gebied van
historische reizen, gaat Kim Muller in zee om Memorije van Elisabeth van der Woude
uit te geven. Opgetogen wordt er gereageerd als er iemand blijkt te zijn die de
ontbrekende pagina's uit het boekje van Elisabeth in een afschrift uit de negentiende
