25
Dirck Rembrandtz. van Nierop en Japan
Zo omstreeks 1636 (toen Dirck 26 zo'n jaar was) werd er aan de andere kant
van de wereld in de baai van Nagasaki een kunstmatig eiland aangelegd. Niet erg
groot, ongeveer één hectare, en dat stukje grond werd met een brug met de vaste
wal verbonden. Dit eilandje, Deshima genoemd, werd de enige toegang tot de
westerse wereld en wij hadden de eer om daar beperkt gebruik van te mogen
maken. De Japanners waren door onze voorgangers, de Portugezen, zo geïrriteerd
dat ze geen vreemdelingen meer op hun grondgebied wilden toelaten. Onze VOC
had zich op het eiland te onthouden van godsdienstoefeningen en als er iemand
overleed moest hij vijf mijl buiten het eiland overboord worden gezet, wantje
wist maar nooit. De Japanners waren zo onder de indruk van de afmetingen van
onze schepen en hun honderdkoppige bemanning waarmee je kennelijk een
oceaan kon oversteken, dat naast bijbels en wapens zelfs stuurwiel en zeilen in
bewaring moesten worden gegeven. Voor de zekerheid. Tot halfweg de 19e eeuw
bleef deze situatie min of meer gehandhaafd. Intussen dreven we onze handel en
namen we alle beperkingen voor lief. Aanvankelijk ging het ons vooral om zilver
en goud en later, in de 18e eeuw om koper, metalen die nu eenmaal onmisbaar
waren voor de overige Aziatische handel. Het laat zich raden dat het hier niet
helemaal bij bleef. Japanse geleerden werden zeer nieuwsgierig naar de verwor
venheden uit het westen en probeerden daar wat meer zicht op te krijgen, ha de
17e eeuw waren nog uit angst voor vreemde invloeden alle Westerse boeken
geweerd. Maar uiteindelijk accepteerde men atlassen en boekwerken die dan nog
met de nodige problemen in het Japans moesten worden vertaald.
Op het ogenblik is er een tentoonstelling in het prachtige Historisch Museum van
Amsterdam die over deze zaken gaat, maar verder gegroepeerd is om een Japanse
schilder die zich uitermate heeft laten beïnvloeden door de Nederlandse teken
kunst.
Zo was het perspectief voor Japan helemaal nieuw en Shiba Kökan was
buitengewoon gecharmeerd van deze realistische zienswijze. Nederlandse boeken
met prenten dienden hem tot voorbeeld. Amsterdam was indertijd belangrijk als
centrum van boekdrukkunst. Zo vonden allerlei werken in de 18e eeuw de weg
naar Japan. Daar besteedt de tentoonstelling ook de nodige aandacht aan.
Bovenop een stapel wetenschappelijke boeken ligt notabene het Oprechte Nieuwe
Nieroper Graedboek, met een Chinees stempeltje op de kaft! Het is een uitgave
uit 1703. De auteur Dirck Rembrantsz. is dan al een tijdje dood, maar zijn
geliefde neef Pieter Oomes verzorgde de herdrukken en tekende die uit respect
met Pieter Rembrandse. De Japanners wilden eindelijk wel eens weten hoe toch
die Hollanders op zee hun plaats wisten te bepalen. En een Niedorper bracht ze
dat aan het verstand.
Jan Keuken