- 23 -
In Utrecht spreekt men omstreeks 1400 bij de verboden ook nog
over 'teneyzen'. Het gaat hier om een vorm van kaatsen waar
we straks nog even op terugkomen.
Soms werd er tamelijk precies ingegaan op plaatsen waar bal
spelen straffen konden opleveren. Zo lezen we: '-en zal
niement gheenderhande balspiel hantieren optie grote straten
andie poortsyde noch aendie lantsyde, noch sollen (spelen),
noch cloten mitter colve, noch op gheenen kerchoven of in
kercken, noch in cloosteren, op 1 pont (veer), rechtevoort
uut te panden (recht je voordeur uit..)'.
Brabant en Delft: 400.000 ballen per jaar.
Wanneer het colfspel ontstaan is is gewoon niet meer na te
gaan en waar dat gebeurd zou kunnen zijn is in nevelen ge
huld, al bestaat er in deze een grappige tweestrijd tussen
Holland en Schotland. Aan onze kant wijst men nogal eens op
de indrukwekkende hoeveelheid ballen die zo tussen 1400 en
1600 aan de overburen zijn geleverd. Bergen op Zoom en waar
schijnlijk ook Delfshaven waren de doorvoerhavens waar Schot
se kooplieden hun inkopen deden. Maar of dat nu zo veel zegt
over de oorsprong van het colven is te betwijfelen.
De beste voetballen schijnen tegenwoordig uit Pakistan te
komen, maar dat heeft meer te maken met goedkope kinderar
beid dan met de uitvinding van de voetbalsport.
Men schat overigens, dat er omstreeks 1550 in Brabant en
Delft tenminste 400.000 colf- en kaatsballen per jaar werden
gefabriceerd
Hoe het ook zij, we kunnen er niet omheen dat er in de ooste
lijke kustplaatsen in Schotland behoorlijk gecolfd werd. Het
is wel opvallend dat er aan beide kanten van de Noordzee met
evenveel hartstocht hetzelfde spel werd beoefend. Het blijft
de vraag welke zeelieden voor 't eerst met stok en bal naar
de overkant voeren.
Men weet intussen heel zeker, dat het colven al in de 12e
eeuw op heel veel plaatsen gespeeld werd en dan vooral op
plekken met een behoorlijke speelruimte zoals pleinen, lange
brede straten en in de winter zo mogelijk op het ijs. Een
mooi dichtgevroren water betekende natuurlijk een ideale ge
legenheid; toch werd ook daar het spel nogal eens verboden
omdat hard geslagen ballen ook daar gevaar opleverden.
Op een groot aantal schilder ij en en prenten zijn ijscolvers
afgebeeld, al of niet op schaatsen.
Verloot of verysert.
De colfstokken hadden een persoonlijk karakter. De stelen
kregen een b ij zonder windseltje en er werd op de metalen on
derstukken, die gewoonlijk sloffen werden genoemd, een eigen
merkteken aangebracht. Om de ballen een behoorlijke klap te
geven waren deze sloffen voornamelijk van lood of ijzer ge
maakt
In de Flevopolder is een schip opgegraven dat daar zo half
weg de 16e eeuw is vergaan en de restanten van een aantal
splinternieuwe colfstokken aan boord had. Dit z.g. Bid-
dinghuizer colfschip bevatte zelfs drie soorten: negen voor
rechtshandigendrie voor linkshandigen en nog vier kinder-
stokken. Er zijn opvallend veel portretten van kinderen ge
maakt waarbij stok en bal een prominente plaats innemen,
't Colfspel was vroeger een volksspel voor alle leeft ij den.