- 17 -
verwisseling. Er is intens gewassen, gekneed en gekleurd.
Ook de slechte smaak is enigszins weggenomen. De boter blijkt
bovendien verpakt in vaatwerk versierd met het ijkmerk van
de provincie Friesland. Dit product wordt verkocht aan han
delaren die het zonder gewetensproblemen onder de naam van
Friese boter naar Engeland zenden. Bij een onderzoek blijkt
bijna 40 onder valse Friese vlag de Noordzee over te steken..
In de zuidelijke provincies met de talrijke keuterboerder ij tjes
op minder grazige weiden verloopt de opkoper ij van klonten,
eigen maaksel iets anders omdat er veel ruilhandel wordt ge
dreven tussen de kleine boertjes en de plaatselijke winke
liers, maar uiteindelijk komt het op het zelfde neer.
De Friesche Maatschappij van Landbouw stuurde in 1878 deskun
digen naar Zweden en Denemarken om daar ter plekke kennis te
nemen van de kennel ijk succesvolle ontwikkelingen op het ge
bied van de zuivelbereiding. Het werd ze al gauw duidelijk
dat men echt iets op kon steken van de nazaten van die bar
baarse Noormannen. De traditionele bereidingswijze in een
hoekje van de boerderij moest veranderd in een 'stelselmatige'
met vastgestelde regels en normen en dat zou dan in fabrieken
het best tot z'n recht komen.
In 1879 heeft Friesland vlak bij Leeuwarden in Veenwouden z'n
eerste coöperatieve zuivelfabriek.
Nog een lange weg.
In Noord-Holland mocht dan al in 1872 een coöperatieve
kaasfabriek te zijn opgericht en nog wel in Wieringerwaard
de boter bereiding was een heel andere kwestie.
Vooral in Holland, Zeeland, een deel van Utrecht en sommige
delen van Overijssel bleef men trots op het eigen product en
trouw aan eigen karnton, waardoor de botermarkten bleven be
staan met alle nadelen van dien.
In 1885 werd door de Hollandsche Maatschappij van Landbouw
een aparte vereniging opgericht 'tot bestrijding van knoeie
rijen in de boterhandel', vooral gericht op vermenging met
margarine, dat trouwens lange tijd hoogst verwar r end ook boter,
butter en soms butterine werd genoemd.
Het bleek uitermate moeilijk om toevoeging van margarine
scheikundig of anderszins aan te tonen.
Pas in 1907 kwam er tientallen jaren ellende een algemeen
erkende rijksbotercontrolePas toen was men in het buitenland
bereid ons vieze en onbetrouwbare verleden te vergeten.
Het aantal zuivelfabrieken nam zienderogen toe.
Voor onze omgeving werd 1916 een belangrijk jaar toen op een
kruispunt van vaarweg de Ringsloot) en tramweg Schagen-
Wognum) de coöperatieve zuivelfabriek "West-Friesland" werd
opgericht, later welbekend als "CZ Lutjewinkel".
Inmiddels zijn de meeste fabrieken opgeheven. De CZ Lutjewin
kel is onderdeel van Campina-Melkunie geworden.
Onze Ringsloot is verdwenen en het talud van de trambaan nog
net aanwijsbaar; maar de kaaswinkel in ons nieuwe winkelcen
trum maakt reclame voor 'boter van eigen boerderij'..
Soms lijkt de geschiedenis een cirkelgang.
Jan Keuken