- 7 -
Bij het onderzoek in 1949 waren de vloeren van 'de Ursula' en
de 'Sint Werenfridus'voor een groot gedeelte nog geplaveid met
zware hardstenen zerken waarop de familienamen voorkwamen met
daarbij dikwijls figuren die als regel samengesteld waren uit rechte
lijnen. Op weer andere zerken vond ik geen naam doch wel een figuur
al dan niet in een wapenveld geplaatst.
In het verleden werden de doden ook vermeld in een register dat
door de kerk werd bijgehouden.
Bij het zien van de zerken met opschriften moet U niet denken,
dat de daarop vermelde persoon daar ook ter ruste werd gelegd.
In de loop der eeuwen zijn de zerken vaak verlegd.
Een enkele maal kan men in banken, schotwerken en balklagen een
soort merk aantreffen.
Onder notariële protocollen kunnen we ook veel van die merken
tegenkomen^ van personen die de schrijfkunst niet machtig waren en
dan de akten bekrachtigden met hun merk.
Deze wijze van ondertekenen heeft zich voortgezet tot diep in de
18e eeuw, sporadisch nog wel in de 19e eeuw, en dan met name op
plaatsen waar het onderwijs veel te wensen overliet, of de kinderen
slechts enkele maanden per jaar de school bezochten en voor de
rest in het ouderlijk bedrijf werkzaam waren.
Het is beslist niet zo, dat deze wijze van ondertekening aan een
bepaalde provincie of streek was gebonden; het kwam in ons hele
land voor.
In talrijke resoluties en notariële akten werden ze gebruikt.
Ook de gildemeesters gebruikten deze merken als stempel in hun
producten.
Zoals eerst het wapenzegel de rechtskracht bezat dat op een stuk
in lak werd aangebracht, zo had het 'merk' als handtekening een
zelfde rechtskracht mits eigenhandig geplaatst hetgeen er vrijwel
altijd bij werd vermeld.
Iemand die niet schrijven kon tekende met zijn handmerk, en twee
getuigen verklaarden dan dat het zijn 'eigen gesette handmerk' was.
Wie er op let vindt ze terug de handmerken: op grafzerken, op
gehouwen steen, in bouwwerken en op schilderijen.
De geldende opvatting is, dat zij in van ouds Germaanse gebieden
voorkwamen en van vader op oudste zoon overgingen.
De overeenkomst met oude rune-tekens is opvallend: dit komt tevens
door het gebruik ervan,het kerven met een mes liet niet gemakkelijk
ronde vormen in de handmerken toe. Dat ging later met schrijven
beter
In de hieronder getekende merken komen ook enkele voor die op
akten werden geplaatst, andere werden op de zerken gebeiteld.
Ze komen alle uit de oude aan Sint Werenfridus gewijde kerk van
Oude Niedorp of uit enkele stukken van het oude kerkarchief.
Uit de door mij bestudeerde stukken blijkt, dat bij de opkomst van
het lager onderwijs het gebruik van 'de merken' langzaam maar zeker
verdween. Daarna kwam er een overgangsperiode waarbij men de initialen
van de naam ging gebruiken b.v. Hillebrand Claessen werk HK en
Hendrick Zeeman H:Z.
En ook dat verdween en de leesbare handtekening ontstond, die ook
zou leiden tot de onleesbare krabbel
Hieronder volgen een aantal merken gebruikt in Resoluties en op
grafzerken uit de St. Werenfridus te Oude Niedorp (16e - 18e eeuw).
Jan Smit