- 7 - Bij het onderzoek in 1949 waren de vloeren van 'de Ursula' en de 'Sint Werenfridus'voor een groot gedeelte nog geplaveid met zware hardstenen zerken waarop de familienamen voorkwamen met daarbij dikwijls figuren die als regel samengesteld waren uit rechte lijnen. Op weer andere zerken vond ik geen naam doch wel een figuur al dan niet in een wapenveld geplaatst. In het verleden werden de doden ook vermeld in een register dat door de kerk werd bijgehouden. Bij het zien van de zerken met opschriften moet U niet denken, dat de daarop vermelde persoon daar ook ter ruste werd gelegd. In de loop der eeuwen zijn de zerken vaak verlegd. Een enkele maal kan men in banken, schotwerken en balklagen een soort merk aantreffen. Onder notariële protocollen kunnen we ook veel van die merken tegenkomen^ van personen die de schrijfkunst niet machtig waren en dan de akten bekrachtigden met hun merk. Deze wijze van ondertekenen heeft zich voortgezet tot diep in de 18e eeuw, sporadisch nog wel in de 19e eeuw, en dan met name op plaatsen waar het onderwijs veel te wensen overliet, of de kinderen slechts enkele maanden per jaar de school bezochten en voor de rest in het ouderlijk bedrijf werkzaam waren. Het is beslist niet zo, dat deze wijze van ondertekening aan een bepaalde provincie of streek was gebonden; het kwam in ons hele land voor. In talrijke resoluties en notariële akten werden ze gebruikt. Ook de gildemeesters gebruikten deze merken als stempel in hun producten. Zoals eerst het wapenzegel de rechtskracht bezat dat op een stuk in lak werd aangebracht, zo had het 'merk' als handtekening een zelfde rechtskracht mits eigenhandig geplaatst hetgeen er vrijwel altijd bij werd vermeld. Iemand die niet schrijven kon tekende met zijn handmerk, en twee getuigen verklaarden dan dat het zijn 'eigen gesette handmerk' was. Wie er op let vindt ze terug de handmerken: op grafzerken, op gehouwen steen, in bouwwerken en op schilderijen. De geldende opvatting is, dat zij in van ouds Germaanse gebieden voorkwamen en van vader op oudste zoon overgingen. De overeenkomst met oude rune-tekens is opvallend: dit komt tevens door het gebruik ervan,het kerven met een mes liet niet gemakkelijk ronde vormen in de handmerken toe. Dat ging later met schrijven beter In de hieronder getekende merken komen ook enkele voor die op akten werden geplaatst, andere werden op de zerken gebeiteld. Ze komen alle uit de oude aan Sint Werenfridus gewijde kerk van Oude Niedorp of uit enkele stukken van het oude kerkarchief. Uit de door mij bestudeerde stukken blijkt, dat bij de opkomst van het lager onderwijs het gebruik van 'de merken' langzaam maar zeker verdween. Daarna kwam er een overgangsperiode waarbij men de initialen van de naam ging gebruiken b.v. Hillebrand Claessen werk HK en Hendrick Zeeman H:Z. En ook dat verdween en de leesbare handtekening ontstond, die ook zou leiden tot de onleesbare krabbel Hieronder volgen een aantal merken gebruikt in Resoluties en op grafzerken uit de St. Werenfridus te Oude Niedorp (16e - 18e eeuw). Jan Smit

Tijdschriften Regionaal Archief Alkmaar

Informatieblad stichting Historisch Niedorp | 1988 | | pagina 8