Zomerzonnewende hoe zit dat astronomisch?
Ten slotte
Literatuur:
en struiken en er zijn veel jonge, opgroeiende dieren. In
vroegere tijden was dit een heel rijke tijd. Genoeg te eten
en een lekker warm huis. De zon staat op zijn hoogste
punt, hij schijnt deze dag het langst en is op zijn krachtigst.
De natuur is hierdoor ook op zijn krachtigst en zit vol
energie en groeikracht. De zonsondergang in de ronde O
is al magisch mooi om te zien, maar ook de kracht van de
zon is deze avond heel erg voelbaar. Ik zit in deze periode
ook vol energie, het is voor mij dus de ultieme tijd om
met een nieuw energie- en tijdrovend project te beginnen.
Terwijl de meeste mensen in alle rust zitten te genieten van
de zon, ben ik juist hartstikke actief."
In het Latijn heet de zonnewende solstitium aestivum
wat letterlijk zomerse zonnestilstand betekent. Deze
benamingen stammen nog uit de tijd dat de aarde als
middelpunt van het heelal werd gezien en gedacht
werd dat de zon in een baan om de aarde draaide
(geocentrisme). In de zomer bereikte de zon zijn
noordelijkste baan en in de winter zijn zuidelijkste. Sinds
het heliocentrisme van Copernicus kunnen we weten dat
juist de aarde een baan om de zon beschrijft en volgens
Kepler is dat een ellipsvormige omgang met de zon in
één der brandpunten, die een jaar duurt; we noemen dit
een astronomisch jaar. Onze kalender heeft schrikkeljaren
gekregen omdat het astronomische jaar iets langer
duurt dan 365 dagen nl. 365,2422 dagen. Hierdoor krijgt
februari één keer in de vier jaar een extra dag maar
aangezien dat dat weer net iets te veel van het goede is
slaan we soms in eeuwjaren een schrikkeldag over. Dat
gebeurt weer in het jaar 2100; deze kleine extra bijstelling
maakt het verschil tussen de Juliaanse en Gregoriaanse
kalender. In ieder geval is het goed te weten dat wij jaren
hebben opgedeeld in hele dagen want een dag is de duur
dat de aarde om zijn eigen as rondgedraaid is.
Dat is ook de reden dat de zonnewende altijd plaatsvindt
op een jaarlijks verschuivend moment van het etmaal 21
juni. In 2021 is dat om 05:32 uur MEZT (Midden Europese
Zomertijd). We vieren de zonnewende dus eigenlijk nooit
op exact het juiste moment als we alleen afgaan op de
zonsondergang. Verder is het ook interessant te weten
dat de zon al vanaf 17 juni op een later tijdstip opkomt
en pas op 24 juni het laatst ondergaat. Dit verschijnsel
komt door de ellipsvormige baan van de aarde om de
zon en wordt ook wel tijdsvereffing genoemd. Maar het
is wel zo dat de zomerzonnewende altijd gedurende het
etmaal met het meeste daglicht van 16 uur, 45 minuten
en 3 seconden plaatsvindt. Vanaf 22 juni gaat de zon
weer een heel klein beetje zuidelijker onder totdat hij op
21 december het uiterste zuidwestelijke punt van 2310
azimut bereikt.
In deze studie heb ik uiteenlopende aspecten
meegenomen die allemaal een rol spelen bij de viering
van de zomerzonnewendeviering in het Heilooërbos. Van
tevoren vermoedde ik niet dat er zoveel zaken met deze
gebeurtenis verband hielden en dat ze een onderzoek
vragen van een behoorlijke diepgang. Niet alles heb ik
gedetailleerd kunnen onderzoeken omdat de redactie dit
artikel voor de zomerzonnewende van 2021 in de editie
van de Heylooer Cronyck wilde plaatsen. Aan sommige
van de behandelde aspecten is geen eenduidige conclusie
te verbinden en het is de vraag of er antwoorden komen
op enkele belangrijke vragen. De belangrijkste daarvan is
natuurlijk of het ooit de bedoeling was om een zichtlaan
aan te leggen die uitzicht bood op de ondergaande zon op
de langste dag van het jaar? Of waren er andere redenen
die de bouwrichting van het landhuis met de zichtlijn
hebben bepaald zoals bijvoorbeeld inpassing in het
bestaande cultuurlandschap?
Hopelijk kan die vraag ooit eenduidig beantwoord worden.
De redactie en schrijver stellen het zeer op prijs als lezers
hierop willen reageren.
1. Jong, Erik de e.a. - Landschappen van verbeelding,
vormgeven aan de Europese traditie van de tuin- en
landschapsarchitectuur 1600-2000 - NAi Uitgevers,
Rotterdam 2008;
2. Kruijswijk, Marita - Nederlandse jaarfeesten en hun
liederen door de eeuwen heen - Uitgeverij Verloren,
Hilversum 2006;
3. Mark, Ana. van der - Transformatie van Buitenplaats
Nijenburg. Van adelijk landgoed tot burgermanswoning
(Praktijkreeks Cultureel Erfgoed, afl. 10, nr.25) Den
Haag 2010;
4. Pouls, H.C. - De landmeter Jan Pietersz. Dou en
de Hollandse Cirkel - Nederlandse Commissie voor
Geodesie, Delft 2002;
5. Sluijs, Mark van der - hemelwaarnemen.com -
Website voor astronomie;
6. Streefkerk, C (red.) - Perfect gemeten, Landmeters in
Hollands Noorderkwartier ca. 1550-1700 -Stichting
Uitgeverij Noord-Holland, 1994;
Met dank aan:
Pieter van Foreest - Beheerder erfgoed Nijenburg;
Wim Grootendorst - Oud boswachter van het Heilooërbos;
Inge Kracht - Queeninblack en medeorganisator
zomerzonnewendewandeling;
Ineke Strouben - Gepensioneerd directeur van het
Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed.
7
