TIES EN AANVULLINGEN
Nogmaals Pan en Galatea
Redactie en Wim Buwalda
Zoals altijd wordt aangegeven in de colofon van dit blad
stellen de redactie en auteurs van bijdragen het op prijs
dat wordt gereageerd op de inhoud van de gepubliceerde
artikelen. In het onderstaande wordt een reactie
besproken.
In de zomeruitgave van de Heylooer Cronyck van
2020 (jaargang 14, nummer 1, blz. 13-22) publiceerden
Wim Buwalda en Bob van Rossum een bijdrage over
"De beeldengroep uit de vijver van Nijenburg". De
beeldengroep was een onderdeel van de Italiaanse/Franse
tuinaanleg bij het huis Nijenburg ca. 1710, een wijze van
tuininrichting die in de 18e eeuw in zwang was in onze
Polyphemus verstoort het liefdesspel van Acis en Galatea, Jardin Luxembourg,
Parijs
36
streken. De beeldengroep is tezamen met andere beelden
ongeveer een eeuw later, rond 1820, volgens de toen
geldende opvattingen over de aanleg van tuinen van
buitenplaatsen, definitief verwijderd door de eigenaren
van Nijenburg. Gelukkig zijn de twee Herculesbeelden aan
weerskanten van de vijver wel bewaard gebleven en intact.
We hebben Wim Buwalda gevraagd in te gaan op de
ontvangen reactie.
De bedoeling van het artikel was te achterhalen hoe de
verloren gegane beeldengroep er mogelijk uitgezien zou
hebben en welke achterliggende betekenis de beelden
waarschijnlijk hadden voor de eigenaren, de familie Van
Egmond van de Nijenburg. Dit spitste zich toe op de
door de eigenaren voorgeschreven afbeeldingen van
de nimf Galatea en de god Pan als bovenste deel van
de vijvergroep. Omdat het boek "Metamorphosen" van
Ovidius (43 v. C. - 17 n. C.) blijkbaar de leidraad vormde
voor het ontwerp van de beeldengroep zou dat inzicht
moeten bieden in de achterliggende gedachtegang.
Maar de combinatie Galatea en Pan is in het bekende
liefdesverhaal over Galatea bij Ovidius niet te vinden. Deze
Romeinse schrijver beschrijft daarin het ruw onderbroken
liefdesspel van de (piep)jonge Acis, zoon van de god
Pan, en de zeenimf Galatea door de jaloerse eenogige
cycloop Polyphemus. De beide geliefden slaan op de
vlucht. Polyphemus achterhaalt Acis. Die wordt door de
cycloop verpletterd en verandert in stromend blauw water
en vervolgens in een mannelijke figuur met hoorns op zijn
hoofd.
De god Pan komt in dit verhaal niet voor. Wat doet hij dan
naast Galatea in de (voormalige) beeldengroep in de vijver
van Nijenburg? Een verklaring is gevonden bij de historicus
Ronald van Immerseel1. Hij wijst op de zijns inziens
achterliggende betekenis van het uitbeelden van de twee
figuren naast elkaar. Pan ziet zijn zoon door inschakeling
van goddelijke krachten door Galatea veranderen in en
verheven worden tot een (rivier)god. Deze duiding past de
familie van Egmond van de Nijenburg die als nazaten van
een bastaardfamilie een verheffingsideaal koesteren.
Op deze uitleg heeft de heer W. Admiraal na het uitkomen
van de bedoelde Cronyck gereageerd. Hij wijst erop dat
de aanwezigheid van Pan te verklaren is, omdat hij, Pan,
nu eenmaal de vader van Acis is. De allegorische duiding
vindt hij daarbij en daarom te ver gezocht. Desgevraagd
