Reinier Vinkeles naar Jan Bulthuis, Eerste Nationale Vergadering, 1795
(Rijksmuseum)
een vrije republiek met een gekozen regering.
Tegenover de Amerikaanse invloed stond die van Engeland.
Dat liep in de eerste plaats via de stadhouder, wiens
moeder een Engelse prinses was. Daarnaast was zijn
vrouw Wilhelmina een Pruisische prinses, en er waren
allerlei familiebanden tussen de Engelse en Pruisische
vorstenhuizen. Het was een tijd waarin koningen en hun
families er nog toe deden. En dan had je Frankrijk. Daar
was een diepe tegenstelling ontstaan tussen enerzijds
boeren en burgers en anderzijds adel en geestelijkheid.
Verlichte denkers als Rousseau en Voltaire bepleitten een
rechtvaardige samenleving. Ook de koning werd daardoor
aangesproken, maar het was onduidelijk welke kant hij
zou kiezen. Intussen probeerde de Engelse ambassadeur
in Nederland met alle middelen te voorkomen dat de
patriotten hun succesvolle Amerikaanse voorbeeld
zouden volgen. Zij bouwden namelijk onder leiding van
Foreests Defensiecommissie een stevige verdediging op
waar de stadhouder niet van terug had. De ambassadeur
bedacht het plan om de stadhouder naar Den Haag te
laten terugkeren om het volk achter zich te verenigen.
Willem wilde niet, Wilhelmina wel, maar ze werd in juni
1787 tegengehouden bij Schoonhoven. Na veel geïntrigeer
wist Engeland deze 'majesteitsschennis' aan de koning
van Pruisen, Wilhelmina's broer, te verkopen als reden om
met zijn leger de Republiek binnen te vallen. De beloofde
hulptroepen uit Frankrijk waar de patriotten op hoopten,
bleven uit. Utrecht viel na drie dagen, Amsterdam na een
maand.
De patriotten hadden de slag verloren, maar niet de
strijd. Terwijl Willem aangevuurd door Wilhelmina een
zeer repressief Oranje-bewind voerde, bereidden zij een
hernieuwde omwenteling voor. Een enorme opsteker was
de revolutie die in 1789 in Frankrijk uitbrak en het land tot
de 'revolutionaire motor' van Europa maakte. In Nederland
werden de leesclubs weer actief, ook Foreests club in
Alkmaar. Contact werd gehouden met de vluchtelingen,
die voor een deel in Frankrijk zaten en onder leiding van
Willem Daendels een Bataafs legioen vormden. Nederland
benoorden de rivieren werd goed verdedigd door Engelse,
Pruisische en Nederlandse troepen. Maar in december
1794 viel een strenge vorst in en konden Daendels en
zijn mannen met generaal Pichegru en een Frans leger de
Waal oversteken. Willem V vluchtte met zijn gezin naar
Engeland. Schimmelpenninck riep de Bataafse vrijheid uit
in Amsterdam, en in Alkmaar werd Foreest gekozen om het
volk toe te spreken.
Op 1 maart 1795 werd in Den Haag plechtig de eerste
voorlopige Nationale Vergadering geopend die een
kiesreglement moest opstellen. Daarmee zou het volk
in vrije verkiezingen zijn vertegenwoordigers kiezen die
vervolgens de staatsregeling moesten vervaardigen. Na de
aanvaarding daarvan door het volk en nieuwe verkiezingen
zou dan het geheel constitutioneel gekozen parlement gaan
regeren.
Door een complex van redenen werd het een lange weg.
Hoofdoorzaken waren de overgeërfde verbrokkeldheid
van de Nederlandse bestuurscultuur en de economische
en politieke tegenstellingen tussen Holland en de
'landgewesten' zoals Gelderland. Pas na een beheerste
staatsgreep lukte het een staatsregeling op te stellen en
aangenomen te krijgen. Dat ging echter gepaard met
grote politieke zuiveringsacties, en om het evenwicht te
herstellen organiseerden de leidende bestuurders een
tegenstaatsgreep die nog minder gewelddadig was. Zo
kon in juni 1798 het parlement, toen Vertegenwoordigend
Lichaam geheten, aan de slag met de kersverse
staatsregeling. Foreest onderscheidde zich als gekozen
volksvertegenwoordiger door zijn energieke inzet voor het
uitrollen, toepassen en verbeteren van de staatsregeling.
Ik breek het relaas af. Het punt is dat de patriottisch-
Bataafse revolutie geen 'Frans importproduct' was. Het
was een eigenstandig voortbrengsel van de politieke
vernieuwingsbeweging die de Atlantische wereld eind
achttiende eeuw doortrok, eerst in Amerika, toen in
Nederland, daarna in Frankrijk. De invloed vanuit Frankrijk
was sterk en groeide enorm onder Napoleon, maar werd
in evenwicht gehouden en uiteindelijk overtroffen door
de invloed van Engeland en haar bondgenoten. In 1814
liep het tenslotte uit op het Koninkrijk der Verenigde
Nederlanden onder de zoon van de laatste stadhouder,
Willem I, waarin Foreest zijn laatste levensjaren sleet.
29
