STORIE VAN HET HEILOOER BOS
hagenpreken, een aspergeveld en kostbare eiken Ina Blekemolen
Houtwallen
Hoe is het Heilooër Bos ontstaan?
In dit artikel worden de historische plaatsen van het
Heilooër Bos en de daarmee samenhangende geschiedenis
samengebracht in een verhaal dat zich vertelt in een wandeling.
Dit verhaal wordt min of meer chronologisch verteld en
afgewisseld met terzijdes in cursief van meer algemene aard.
De vroegste in het bos nog altijd zichtbare overblijfselen
dateren uit de Middeleeuwen. Het zal de oplettende
wandelaar opvallen dat er overal in het bos verspreid kleine
niveauverschillen zichtbaar zijn. Karakteristiek voor het Heilooër
Bos is dan ook de aanwezigheid van lage wallen. Daar laten
we de geschiedenis van het bos beginnen. Maar welke rol
speelden de walletjes destijds?
Over ouderdom en functie van de wallen lopen de meningen
nogal uiteen. Daarom deden leden van de Archeologische
Werkgroep Heiloo een proefonderzoek. Nabij de plaats waar in
de zestiger jaren van de vorige eeuw handgevormd aardewerk
uit de Romeinse Tijd was aangetroffen, werd door één van
de walletjes een proefsleuf gegraven. Hieruit kon worden
opgemaakt dat ze niet in de Romeinse Tijd maar waarschijnlijk
Houtwal langs de Willibrordusweg (zie hieronder type 1). Foto: Dick Slagter
in de Middeleeuwen of in de Nieuwe Tijd, in elk geval nog vóór
de aanleg van het bos in het midden van de 17e eeuw, zijn
opgeworpen. In de onderzochte wal werd middeleeuws en
post-middeleeuws aardewerk gevonden. Opnieuw leverde het
onderzoek, naast een tweetal mogelijke grondsporen, grote
fragmenten aardewerk op uit de Romeinse Tijd.
De houtwallen zijn in twee typen te onderscheiden.
Het eerste type zijn de nog duidelijk zichtbare walletjes langs
de bekende doorgaande structuren, tegenwoordig geasfalteerd
maar vroeger zandpaden, zoals de Kuillaan, de Heerenweg, de
Zandersloot (het gedeelte door het bos) en de Westerweg (het
deel door het bos tot en met Kwekerij Meijer). Verder liggen er
houtwallen langs een deel van de Kraaienlaan en de Belieslaan
waar over het spoor rechts een hoge wal ligt. Deze houtwallen
zijn in de Middeleeuwen aangelegd om de zandpaden binnen
een bepaalde marge te houden, om het vee bij verplaatsingen
binnen de paden te laten lopen en om eigendomsgrenzen aan
te geven. Het waren toen openbare, doorgaande paden. Deze
houtwallen hebben eeuwenlang dienst gedaan en doen dat in
feite nog steeds. Het enige verschil is dat de zandpaden nu
geasfalteerd zijn.
De walletjes van het tweede type liggen kriskras door het
bos. Deze zijn niet gebonden aan de tegenwoordige wegen.
Ze liggen iets hoger dan de omliggende gronden maar zijn
onopvallend want het hoogteverschil is gering. Vaak zijn ze
wat ingezakt, soms hebben ze nog bomen op de structuur
staan. Deze minder expliciete verhogingen zijn restanten
van particuliere perceelsgrenzen die men afbakende met
een houtwal. Ook dit zijn uitgesproken middeleeuwse
perceelstructuren. Ze hebben daarna niet meer gediend als
perceelgrens, maar dankzij het feit dat ze in de 18e eeuwse
aanleg van het bos zijn opgenomen, zijn ze nog altijd zichtbaar.
Aangenomen wordt dat er door de eeuwen heen regelmatig
walletjes bijgekomen zijn.
Zo was het Heilooër Bos in de Middeleeuwen een bebost
gebied, maar werd het tijdens het beleg van Alkmaar in
1573 gekapt. Om zandverstuivingen tegen te gaan bleven
enkele bosschages staan, maar een bos was het niet meer.
De vrijkomende gronden zijn toen in gebruik genomen voor
de landbouw, er werd o.a. graan geteeld waardoor er kleine
akkertjes ontstonden. De grens van deze akkertjes werd
gevormd door lage walletjes. Ook hiervan zijn resten in het bos
te vinden.
De geschiedenis van het Heilooer Bos begon ongeveer 4000
jaar geleden. In die tijd vormden zich langs de Noordhollandse
kust strandwallen. Heiloo ligt op de droge strandwal die begint
bij Limmen en eindigt bij de Grote Kerk in Alkmaar. Deze
wal was aan beide kanten omgeven door weiden die in de
strandvlakten lagen, in gebruik als akkerlandschap. In de 17e
eeuw stichtten de heren Van Egmond van de Nijenburg op de
strandwal, iets verhoogd, een bos.
Vanaf ca. 1482 woonde de familie Van Foreest in Alkmaar.
Jacob van Foreest (1556-1624) vertegenwoordigde Alkmaar
3
