j
"rdffBriT
18
19
J.A. Crescent, De voorzijde van het huis Nyenburg, 1811, detail
afgebeeld. Daarmee werd de alliantie van de beide families
aangegeven. Of de positioneringen noord en zuid een
onderliggende betekenis hadden valt niet te achterhalen.
Het noordelijk deel heeft een bovenkant en onderkant, die
ooit gescheiden in het huiserf van Nijenburg lagen. (Zie
afbeelding 5.) Het bovendeel bevat enkele traditionele
ornamenten, zoals schelpen. Deze symboliseren het huwelijk
en de vruchtbaarheid. Het centrale onderdeel, in plaats
van op wapens gebruikelijke afbeelding van een helm, is
een vrouwenhoofd, misschien te duiden als het hoofd van
Machteld van Foreest uitgebeeld als Diana met het zeer
kleine, maar wel herkenbare halvemaantje op haar hoofd.
Boven het hoofd wordt een bedekking (dekkleed) afgebeeld.
Het in wapens gebruikelijke helmteken, geheel bovenaan,
mogelijk een schelp, is niet meer aanwezig.
In de mythologie is op de godin Diana een meerduidigheid
van toepassing. Zij werd gezien als de godin van de jacht,
de natuur, de kuisheid en als maangodin 17, vandaar het
halvemaantje. (Als wraakgodin is zij weergegeven in de
grisaille in de Blauwe Kamer van Nijenburg.)
De toeschouwers hadden wat dat betreft genoeg te kiezen.
Het onderste deel bevat in een ovaal schild het familiewapen
van de familie Van Foreest met de kenmerkende gekartelde
(hoekige) dwarsbalk. Twee leeuwenfiguren dragen het
wapenschild. Geheel onderaan zijn twee attributen van Diana
afgebeeld: rechts een hoorn des overvloeds, het symbool
van voorspoed en weelde18, links een pijlenkoker verwijzend
naar Diana als godin van de jacht.
Boven het wapenschild is een kroon afgebeeld als symbool
van macht en adeldom.
De op het zuiden gerichte zijkant is verdwenen.
Waarschijnlijk tezamen met andere tuinversieringen en met
de vier beelden (van Meleager, Atalanta, Apollo en Diana)19,
die op de brede dakkapel van het huis waren geplaatst,
vergruisd en gebruikt als verharding van de noordelijke
oprijlaan.
Overigens, de twee Herculesbeelden, die ook op de drie
tekeningen te zien zijn, zijn gespaard gebleven. Blijkbaar
vielen zij niet uit de toon in latere tijd. De plaatsing van deze
beelden is in de loop van de eeuwen onveranderd gebleven.
Deze verdwenen zuidzijde van het voetstuk van de
vijverbeelden toonde onderin in een wapenschild het
familiewapen van Gerard van Egmond van de Nijenburg,
zijnde het wapen van de (laatste) graven van Egmond.
- 2 «r-v.
''--'v., f—
Noordelijke zijde
Tezamen met het alliantiewapen (combinatie van
familiewapens) op de dakkapel van het huis wordt door
de beide wapens op de beeldengroep de alliantie, het
huwelijk van Gerard en Machteld, gesymboliseerd. Tussen
een kroon, een dekkleed met daarboven een schelp (of een
gekroonde helm?) als helmteken zal vermoedelijk aan de
bovenzijde van dit zijvlak een mannenhoofd zijn afgebeeld.
Bij wijze van hypothese wordt uitgegaan van een afbeelding
van het hoofd van Gerard van Egmond bedekt met een
lauwerkrans (of krans met eikenbladeren), verwijzend naar
de god Apollo. Dit parallel aan de beelden op de dakkapel
van Nijenburg. Apollo is de zonnegod (Diana maangodin).
Op de dakkapel is zijn gezicht gericht op de zon die in
eind juni aan het einde van de Westerlaan ('de Ronde O')
ondergaat. Verder vertegenwoordigt Apollo, als veelzijdige,
zeer belangrijke god, nog de spiritualiteit, krachtdadigheid
en de schone
kunsten (dichtkunst
en muziek20). (Zijn
attributen, de
pijlenkoker en de
lier, hebben een
plaats gekregen
in de (getekende)
schets van de
zuidzijde onder
het wapen van de
familie van Egmond
van de Nijenburg.)
De dolfijn is het
lievelingsdier van
Apollo. Geen straf
voor Gerard om
met deze god
vergeleken te
worden.
Schets van vermoedelijke zuidzijde
De westelijk en oostelijk gerichte zijkanten
Een van de zijvlakken die boven water is gehaald
vertoont een mythologische afbeelding. Valentijn Carbo
omschrijft deze afbeelding als een "bacchanaal tafereel".21
Zo'n voorstelling verbeeldde een vrolijke, losbandige
bijeenkomst in de geest van de god Bacchus, waarmee
de mens wordt aangespoord van het leven te genieten.
Bacchus is de (Romeinse) god van de wijn, de roes en de
dronkenschap. Figuren en attributen die in de weergaven
van de bacchanalen veel voortkomen zijn ook in dit paneel
zichtbaar. We zien geheel rechts een afbeelding van een
Sater (vrolijk boswezen, volgeling van Bacchus), herkenbaar
aan een zichtbare bokkenpoot en zichtbare hoorns op het
hoofd. Links van de Sater een vrolijke dansende vrouw.
Verder links een Herme, afgeleid van een oorspronkelijk
Grieks godenbeeld op een zuil met een buste van Hermes, de
god van de handel en reizigers. Kinderfiguurtjes en een Amor
met vleugels, die de fysieke liefde symboliseert, versieren de
Herme met een bloemslinger. Het is moeilijk de betekenis te
duiden die de familie Van Egmond van de Nijenburg hiermee
voor ogen had. Was het de bedoeling de viering van een
vrolijk (buiten)leven te omarmen? Was het tafereel juist
bedoeld als waarschuwing tegen de losbandigheid of was het
-stiekem- bedoeld als "guilty pleasure"?
We kunnen alleen maar gissen welke mythologische
voorstelling op het andere, het niet teruggevonden paneel
was afgebeeld. Vanuit een moderne, 19-eeuwse visie
zou het voor de hand liggen dat dit deel een tegenhanger
uitbeeldt van het bacchanaal van de overzijde. Bacchus, in
de Griekse mythologie Dionysos, staat voor ondoordacht,
