LKSTELLING TE Hf.TT .OQ IN 1811
Theo Bakker 1
In het blad Geestgronden van april 2016 verscheen een
artikel van Gerjan Zwaan over een volkstelling te Egmond
aan Zee: 'Le registre civique de Egmond sur Mer'. Deze
telling vondplaats in de Napoleontische tijd, in 1811. Ook
voor de gemeente Heiloo is een digitale versie van deze
telling beschikbaar. In dit artikel worden de gegevens van
deze volkstelling uitgewerkt. In het boek 'Heiloo voor en na
Willibrord' uit 1995 wordt deze volkstelling ook al kort
aangehaald.
Van 1795 tot in 1813 was ons land in de greep van de
Fransen. Eerst als Bataafse Republiek en van 1806 tot
1810 als Koninkrijk Holland met Lodewijk Napoleon
als koning. Omdat keizer Napoleon Bonaparte ontevre
den was over het functioneren van zijn broer werd het
koninkrijk in 1810 ingelijfd bij het Franse keizerrijk.
Bonaparte reorganiseerde ons land naar Frans model: de
invoering van een Burgelijk Wetboek, de instelling van
de Burgerlijke Stand en het burgerlijk huwelijk, de
invoering van het kadaster, de invoering van de dienst
plicht en een nieuwe regionale indeling in departemen
ten. t.w. cantons en communes.
In het verlengde daarvan stelde de keizer als eis dat vanaf
nu het bestuur van de commune door het volk moest
worden gekozen. Daartoe diende men in de eerste plaats
te weten te komen wie de kiesgerechtigden zouden zijn.
De prefect van het Departement van de Zuyderzee, graaf
de Celles, schreef op 19 april 1811 een brief aan de
onderprefecten over de te nemen maatregelen. De
burgemeesters van de communes moesten een lijst
opstellen van alle inwoners van 21 jaar en ouder. Dezen
zouden dan stemrecht kunnen krijgen. Dat het alleen
mannen betrof, werd toen nog vanzelfsprekend gevon
den; vrouwen zouden pas in 1919 kiesrecht krijgen.
Behalve de leeftijd moest ook de qualification, in dit
geval het beroep, worden vermeld. Wellicht ook om de
mannen te kunnen beoordelen op de mogelijkheid om
in het Franse leger te dienen. We staan immers aan de
vooravond van de grote veldtocht richting Moskou die
in 1812 zou losbarsten.
Het Registre Civique Heiloo
Enkele kanttekeningen
Van Zanden (1985) heeft een uitgebreid bronnencom-
mentaar geschreven bij de resultaten van deze volkstel
ling. Hij vergelijkt de resultaten van het registre met
andere bronnen en concludeert dat gemiddeld 10% en
in sommige gevallen tot zelfs 30% van de mannen van
21 jaar en ouder niet werd geregistreerd. De oorzaken
hiervan kunnen zijn:
Men ontdook bewust de registratie omdat men de
gevolgen hiervan vreesde. De dienstplicht voor de
Napoleontische legers was juist ingevoerd en men
trachtte zich daaraan te onttrekken;
De registratie vond in de zomermaanden plaats, in
een periode dus dat er veel mobiliteit was van seizoen
arbeiders en migranten. Ook zullen de politieke en
militaire conflicten, de voedselschaarste en de crisis in
de handelsgebonden nijverheid migratiebewegingen
versterkt hebben.
Hoe betrouwbaar de gegevens van Heiloo zijn, is niet
bekend. De registratie vond plaats op 10 mei 1811, ruim
voor de zomer dus. Op basis van de bevindingen van Van
Zanden moet rekening worden gehouden met een afwij
king van rond 20 Dat neemt niet weg dat de gegevens
zoals die nu beschikbaar zijn een goed beeld geven van
de leeftijdsverdeling en de beroepen van de mannen van
boven de 21.
Verder is ook van belang om te weten dat bij deze volks
telling niet alleen de bewoners van Heiloo werden
betrokken, maar ook die van Limmen en Oesdom. Per
1 januari 1812 werd de heerlijkheid Limmen opgeheven
en toegevoegd aan de gemeente Heiloo. Ook toen al was
er dus sprake van een soort gemeentelijke herindeling.
En ook toen al was men daar niet zo blij mee, gezien het
feit dat Limmen zich op 1 mei 1817 weer afsplitste en
als zelfstandige gemeente verder ging.
13