Afb. 3. Detail kaart J.J. Don 1680
rode pijl: Nieuwpoort, blauwe pijl: "Ban Pael")
1685 werd voltooid. De Nieuwpoort verving de Jans-
poort en de Kruispoort die werden afgebroken. De
Nieuwpoort en de bolwerken werden tussen 1860 en
1870 geslecht vanwege de aanleg van een stadspark naar
ontwerp van Jan David Zocher.3 Ook op kaarten van J.
D. Zoutman (Soutman) (1665) en J. J. Dou (1680)
wordt Nieuwpoort vermeld.
Nieuwpoort was een buurtschap dat gelegen was op het
grondgebied van Alkmaar en Heiloo aan een belangrijke
toegangs- en uitvalsweg van Alkmaar. De buurtschap
kreeg vooral vorm toen Alkmaar zich, met name na
1573, uitbreidde buiten de vestingmuren en -wallen.
Hierdoor verschoof ook de zuidelijke ingang van de stad.
Rond deze toegang ontwikkelde zich een kleine woon-
kern. Mogelijk was er al een bewoningskern in de
middeleeuwen of eerder. Dit wordt aangetoond door de
vondst van bewoningsresten uit de Romeinse tijd
(bodemvondst bij sanering benzinestation Vier Staten,
2001). Vindplaatsen uit deze tijd bevinden zich in de
nabijheid, onder andere bij de Nieuwpoortslaan/hoek
Bernhardlaan en bij de Nieuwpoortslaan/hoek Regulier-
slaan4. Tijdens het beleg van Alkmaar was het een van de
pleisterplaatsen van het Spaanse leger. De buurtschap,
met de Nieuwpoortslaan en de Vier Staten, wordt nu
gekenmerkt door een (lelijk) benzinestation, een ingang
naar De Hout en sportvelden en, op de kop van de
Nieuwpoortslaan, een aantal karakteristieke woningen
met de namen Ruimzicht, Vier Staten en Levenslust uit
het begin van de twintigste eeuw. De Nieuwpoortslaan
toont nog sporen van vroegere woonhuizen.
Afb. 4. Noordzijde Nieuwpoortslaan met Vier Staten,
anno 2015
In de loop van de twintigste eeuw breidde de stad
Alkmaar zich uit met de stedelijke bebouwing in de
omliggende polders. Rond 1920 werd de 'Burgemees-
tersbuurt' van Alkmaar bebouwd (aan de oostkant van
de Straatweg tegenover De Hout) en na de Tweede
Wereldoorlog kwam er verdere uitbreiding. Zo werd
Nieuwpoort ook echt onderdeel van de stadsbebouwing
zelf op het grondgebied van de gemeente Alkmaar.
De volgende vraag doet zich voor: "Viel de buurtschap
oorspronkelijk onder de gemeentegrenzen van Heiloo of
van Alkmaar?" De kaarten van Langedijk/Soutman,
1574/1642, (afb. 1) en Zoutman, 1665, (afb. 2) geven
geen uitsluitsel. Op een meer uitgebreide kaart van Dou
dan de detailkaart die afbeelding 3 toont is de "Scheyt
van Heyloo ende Limmen" wel duidelijk aangegeven,
maar niet de grens tussen Heiloo en Alkmaar. Wel is op
de meer uitgebreide kaart met een stippellijn een
"Banscheyt" aangeduid die in het oosten loopt van
Boekel tot de "Ooster Wegh" (nu Kennemerstraatweg5)
en eindigt bij een "Ban Pael" op de "Ooster Wegh",
ongeveer op de plek waar nu de ingang van de Kooi-
meerlaan is (op afbeelding 3 aangeduid met blauwe pijl).
In het westen is zo'n grenslijn niet zichtbaar.
W.A. Fasel beschrijft dat in de zestiende eeuw de Regu-
lierslaan de grens tussen Heiloo en Alkmaar bepaalde.6
Hij wijst op een overeenkomst uit 1589 waarin het
volgende werd geschreven: "Even bezuiden de Nieuwe-
poert, 370 roeden van de wallen van Alkmaar, staat een
banpaal opgeregt. Van daar strekt de banscheiding van
Heilo en de Steede westwaardt na de Bergermeir, oost-
waarts na Boekel".
So® 25
