onder historici is dat er weinig ondernomen
werd om de beeldenstormers een halt toe te
roepen. Voor de steden gaat die bewering inder-
daad op, maar voor de dorpen in Holland over
het algemeen niet. Op het platteland moest men
aan de vooravond van de 80-jarige oorlog weinig
weten van het protestantisme. Als we het verslag
van Heiloo vergelijken met verslagen van andere
dorpen dan komen we soortgelijke verhalen
tegen.13 Gezien het geestelijk leven in Heiloo
gedurende de zestiende en zeventiende eeuw is
er geen reden om te twijfelen aan de geloofwaar-
digheid van de woorden van de koster. Tot in de
zeventiende eeuw was de plaats van de Mariaka-
pel een bedevaartsoord voor gelovige
katholieken.16 Het katholicisme moet een belang-
rijk onderdeel geweest zijn voor de zestien-
de-eeuwse Heilooer, dat wordt ook aan de hand
van de hier besproken bron nog maar eens
bewezen. Met deze constatering in het achter-
hoofd is het aardig om bij wijze van gedachte-ex-
periment de woorden van Reve in herinnering te
roepen, waar ik dit artikel mee begon:
let was de verlaten kapel te Heiloo, van Maria-ter-
Nood. Toen %ei ik: Moeder van God, wat mag het
worden? Heven, of Dood?'
Reve schreef deze woorden met een zweem van
ironie. De Heilooer uit de zestiende eeuw zou
ongetwijfeld heel anders gekeken hebben naar
dezelfde woorden.
Noten
1 Gerard Reve, Gerard Reve Ver^amelde Gedichten
(Amsterdam 2007) 110
2 Heiloo van Noord naarZuid, oude dorpsgesfchten van
Heiloo (uitgegeven door de Uitkijkpost, Heiloo
2002)
3 Het bisdom Haarlem werd gesticht in 1559.
4 Olaf Morke, Willem van Oranje (1533-1584).
Vorst en 'vader' van de Republiek (Amsterdam en
Antwerpen 2010) 63
5 Een transriptie is het weergeven van letters of
tekens van een bepaald (hand)schrift in letters
en tekens van een ander, meestal moderner,
schrift.
6 De Raad van Beroerten werd later dit jaar, in
September 1567 opgericht. Eind maart, begin
april 1567 kreeg landvoogdes Margaretha van
Parma de situatie in de Nederlanden onder
controle en wist zij het gewapend verzet van
Hendrik van Brederode te breken. Vervolgens
is de landvoogdes zelf een onderzoek gestart
naar de Beeldenstorm en andere onlusten. De
commissarissen van de Raad van Beroerten
hebben hier later dankbaar gebruik van
gemaakt en de vooronderzoeken opgenomen
in hun eigen verslagen. Het onderzoek in
Heiloo is dus uitgevoerd door leden van het
Hof van Holland. Later is het verslag aange-
vuld door commissarissen van de Raad van
Beroerten.
7 Er is naar mijn mening geen enkele reden om
deze uitspraak in twijfel te trekken omdat de
gevolgen ernstig konden zijn als aan het licht
kwam dat de zaken anders lagen. Opvallend is
het wel, omdat in andere plaatsen de katholieke
diensten tijdelijk gestaakt werden en ornamen-
ten uit de kerk werden verwijderd uit voorzorg.
8 Willem Baerdesz. staatgeregistreerd als veroor-
deelde uit Amsterdam. De man is verbannen
uit de Nederlanden en zijn goederen vielen toe
aan de Koninklijke schatkist. A.L.E. Verhey-
den, Le Conseil des Troubles. Uste des condemnees
(Brussel 1961) 36.
29