Heiloo en
de Beeldenstorm (1566)
Een storm die aan het dorp voorbij ging
Sander Wassing
Inleiding
'Het was de verlaten kapelte Heiloo.Deze woor-
den van Gerard Reve bleven mij steeds bij tijdens
het schrijven van dit artikel. Ook toen ik de
zwart-witfoto's aan het bekijken was uit het boek
Heiloo van Noord naar Anid, oude dorpsgesjchten van
Heiloo".- De oude gebouwen zwijgen en vertellen
de verhalen niet van de mensen die honderden
jaren geleden leefden in het dorp. Daarom
moeten we zuinig omspringen met geschreven
woorden uit de zestiende eeuw die betrekking
hebben op Heiloo. De documenten zijn tegen-
woordig terug te vinden in het Rijksarchief
Brussel.
In dit artikel wordt een verslag van commissaris-
sen, opgetekend namens de door de landvoogd
Alva ingestelde Raad van Beroerten, nader beke-
ken. De pastoor en de koster van de kerk van
Heiloo (nu de Witte Kerk) dienden ten overs taan
van gerechtsdienaren te vertellen of er in Heiloo
ten tijde van de Beeldenstorm (1566) woelingen
waren ontstaan. De eerste onderzoeken dateren
van 29 maart 1567.
De Nederlanden
Wie de woorden van de koster en de dorpspastoor
goed wil begrijpen dient kort stil te staan bij de
voorgeschiedenis. Nederland in de zestiende eeuw
zat qua machtsstructuur anders in elkaar dan andere
Europese mogendheden. Waar elders de vorsten
steeds meer macht naar zich toe trokken, bleef er in
de Nederlanden (toentertijd grofweg het gebied
Nederland, Belgie en Luxemburg) een middeleeuw-
se situatie bestaan. Tot diep in de vijfiriende eeuw
hadden verschillende vorsten het hier lokaal voor
het zeggen. De steden in hun domeinen hadden
privileges gekregen, waarmee deze vorsten de
handel een positieve impuls gaven.
Gedurende de eerste helft van de zestiende eeuw
kwam er langzaam verandering in deze situatie.
Karel V (1500-1558) was door een handige
huwelijkspolitiek en doortastend militair optreden
in bezit gekomen van Spanje, uitgestrckte gebieden
in Italie, Oostennjk en het Heilige Roomse Rijk der
Duitse Natie. Ook de Nederlanden vielen aan Karel
toe en van 1515totl548 voltrok zich een proces van
eenwording. Nadat het hertogdom Gelre (nu
Gelderland) in bezit van Karel was gekomen, waren
de Nederlanden voor het eerst in de geschiedenis
verenigd onder een landsheer. Echter, daarmee
waren niet alle oude gewoonten plotsklaps verdwe-
nen. We zien dat duidelijk terug in de manier waarop
Karel V zijn Nederlandse gebieden bestuurde. Als
hij geld bij elkaar probeerde te krijgen voor zijn
oorlogen elders in Europa, moest Karel de steden
langs om door onderhandelingen geld los te krijgen.
Hij bestuurde zijn Nederlandse gebieden ook niet
zelf. Vanuit Brussel regeerde de plaatsvervanger van
de keizer, de landvoogdes, de Nederlanden. Zij werd
daarin bijgestaan door de hoge adel die in de hoeda-
nigheid van stadhouder een en soms meer provin-
cies bestuurden. Zo viel Heiloo bijvoorbeeld onder
de provincie Holland, waar graaf Lamoraal van
Egmond het voor het zeggen had. Een andere
belangrijke familie in de streek waren de Brederodes,
21