gebruik te worden genomen voor de protestantse
eredienst. In 1633 zou er voor het eerst een dominee
preken.
Altaarstuk in 17e eeuwse schuilkerk
De rooms-katholieke parochie in Heiloo moest de door
de protestanten in beslag genomen kerk verlaten en
kerkte tot ver in de 19e eeuw in de schuilkerk die in
1681 aan de Westerweg was gebouwd. Hoe het schilde-
rij in die schuilkerk terecht is gekomen is niet gedocu-
menteerd, maar het ligt voor de hand dat het werd
vervaardigd voor een nog eerdere Heiloose schuilkerk
die overbodig werd met de nieuwbouw in 1681. In de
jaren '20 en '30 van de 17e eeuw werd in Heiloo immers
regelmatig de mis opgedragen door paters Dominicanen.
Dit geldt als een extra argument voor de ononderbroken
Heiloose herkomst van het altaarstuk. Later werd dit nog
eens bevestigd in een aantekening uit 1839 van de toen-
malige pastoor Geurts. Hij sprak over het oorspronke-
lijke aanzicht van de middeleeuwse kerk dat te zien was
op "een oud schilderij hier in de kerk te voren voor
altaarstuk hebbende gediend".
Pelgrimsboodschap
Het thema van de pelgrim domineert het altaarstuk.
Willibrords' volgelingen waren Benedictijner monniken,
waaronder de heilige Adelbertus. Achter hem op het
schilderij is een hemelse lichtstraal te zien die loopt in de
richting van een gebouw aan de horizon, te herkennen
als de in 1573 gedeeltelijk verwoeste abdij van Egmond.
Zowel de abdij als de Heiloose put zijn sinds het einde
van de middeleeuwen bezocht door pelgrims uit het
gehele land. Het pelgrimsthema wordt in het schilderij
beklemtoond door de figuur in relief van de pelgrim St.
Jacobus de Meerdere die boven de centrale kolom is
afgebeeld. Hij draagt een pelgrimsmantel, houdt in zijn
rechterhand een pelgrimsstok en in zijn linkerhand een
boek. Op zijn hoed met brede rand is een jacobsschelp
gespeld: het teken van de pelgrims die naar Santiago de
Compostella gaan.
De afgebeelde scenes onder dezelfde galerij suggereren
een doorlopende handeling, maar vonden op verschil-
lende momenten in de geschiedenis plaats. Willibrord
slaat zijn put in de 8e eeuw, Dominicus verricht zijn
wonder in de 12e eeuw. Volgens Van Eck is hiervan
ongetwijfeld de bedoeling een parallel te trekken tussen
de verschillende tijden: het ging toen en het gaat nu om
de verkondiging en de beleving van het katholieke
geloof. Wellicht nodigt de figuur van de pelgrim de
Afb. 7. Detail boven centrale kolom (St. Jacobus de
Meerdere)
toeschouwer uit het gehele altaarstuk in deze context te
zien. Zoals Willibrord op zijn reis vanuit Ierland een
pelgrim was, zo was ook Dominicus, op weg van Spanje
naar Frankrijk, een pelgrim en kan de mens eveneens als
een pelgrim op deze aarde worden gezien.
Bronnen
1. Prof.dr. Xander van Eck, 'Een altaarstuk voor paro-
chianen en pelgrims in Heiloo'; publicatie uit tijd-
schrift 'Oud Holland', 2012. Prof, van Eck is kunst-
historicus, aanvankelijk aan de Universiteit Utrecht,
thans aan de Faculteit voor Fine Arts and Design van
de Izmir University of Economics in Izmir, Turkije.
Van genoemde publicatie is voor dit artikel ruim
gebruik gemaakt. Prof, van Eck heeft hiervoor zijn
toestemming verleend.
2. Ronald de Jager, behandelingsverslag restauratie, 2013
3. Pastor H.G.I. Helsloot; Rondleiding door de Willi-
brorduskerk en het Willibrordushuis, 2004
4. Ruud Kersten, artikelen uit het Noordhollands
Dagblad, 2013.
Sng 7
