EILOOER ALTAARSTUK
MYSTERIE ONTHULD
Ina Blekemolen - van den Berg
Het altaarstuk is terug. In de Cronyck van december
2013 is aangekondigd dat in deze uitgave uitgebreid zal
worden ingegaan op de geschiedenis, de betekenis en de
restauratie van het bijna vier eeuwen oude schilderij dat
sinds mensenheugenis in de rooms-katholieke Willi-
brorduskerkhangt. Op de tentoonstelling in het Museum
Catharijneconvent in Utrecht nam het een eervolle
plaats in. Inmiddels is het werk niet alleen fraai gerestau-
reerd teruggekeerd, maar, wat minstens zo interessant is,
ook het mysterie waarin het schilderij tot nu toe was
gehuld is nagenoeg opgehelderd. Dit alles dankzij het
initiatief en de inspanningen van prof. dr. Xander van
Eck, hoogleraar kunstgeschiedenis. Hij zag al gauw dat
het Heilooer altaarstuk een grote cultuurhistorische
Afb. 1. Het Heilooer altaarstuk (foto: Ronald de Jager)
waarde had en een grondige restauratie verdiende.
Dankzij de bijdrage van de stichting Victor van de heer
en mevrouw Van Fulpen kon restaurateur Ronald de
Jager uit Ouderkerk aan de Amstel snel aan het werk.
Restauratie geslaagd
De behandeling bleek ingrijpender dan de restaurator
zich aanvankelijk had voorgesteld. Door slordige restau-
raties uit het verleden (de laatste in 1979) maakte het
schilderij een onrustige indruk. Het was vuil en het
vernis was zo vlekkerig en vergeeld dat het moest worden
verwijderd. Ook de verf was erg sleets. Overschilderin-
gen die vroeger gemakshalve over de originele verf heen
waren gezet moesten worden weggewerkt. Oude krassen
en scheuren, ooit met plamuur bewerkt, braken door de
plamuurlaag heen zodat deze moest worden verwijderd.
Ook de opspanning bleek slechter dan ingeschat. Dat
hield in dat het werk een nieuw steundoek moest krijgen.
Ten slotte is ter bescherming een nieuwe vernislaag
aangebracht en werd het werk afgeplakt met Japans
papier. De schilder van het altaarstuk is helaas onbekend
gebleven; ook tijdens de restauratie is geen signatuur
aangetroffen. Toch was het schilderij, naar het oordeel
van Van Eck, deze behandeling waard. Zelfs onder de
altaarstukken die in de 17e eeuw voor katholieke schuil-
kerken werden gemaakt neemt het Heilooer schilderij
een bijzondere plaats in. Het draagt als enige een Domi-
nicaans stempel. Dominicus (1170 - 1221) was een uit
Spanje afkomstige missionaris en stichter van een kloos-
terorde. Hij werd in 1234 heilig verklaard.
Opdrachtgever: Dirk Hermansz, dominicaan en
zielzorger over Heiloo
De heilige Dominicus speelt een belangrijke rol in de
iconografie, wat doet vermoeden dat de opdrachtgever in
Dominicaner kringen moet worden gezocht. Tegelijker-
tijd is het werk heel Heiloos', want behalve dat de in deze
streek vereerde heiligen Willibrordus en Adelbertus erop
zijn afgebeeld, kan men ook de oude parochiekerk (de
huidige Witte Kerk) in Heiloo en de abdij van Egmond
erop ontwaren. De opdrachtgever van het schilderij moet
3
