J
NSPALEN VAN HEILOO
Dick Slagter
Als men over een monument spreekt,
denkt men meestal aan een gebouw. Er
zijn echter ook andere objecten die als
monument kunnen worden aange
merkt, eveneens in Heiloo. Voorbeelden
daarvan zijn grenspalen. Grenspalen
zijn normaal gesproken markeringspun
ten op rijks-, provincie- en gemeente
grenzen. Er zijn ook grenspalen die
dienst doen als afbakening voor water
schappen, polders, landgoederen en
jachtgebieden. Zij zijn bedoeld als
begrenzing van rechtsgebieden en als
afpalingspunten van allerlei soorten
particuliere en overheidseigendommen.
Grensaanduiding in de
geschiedenis
Ergens in de ontwikkeling van de
menselijke beschaving moet men zijn
begonnen de grenzen van het eigen
territorium aan te geven met stenen of
palen. De eerste bewijzen daarvan zijn
te vinden in de Egyptische en Assyrische
geschiedenis. Farao Echnaton (l4e eeuw
v. Chr.) liet 14 grensstenen uithakken in
de rotsen rondom zijn nieuwe hoofd
stad Achet-Aton. In de vorige eeuw
werden in het grensgebied van het oude
Babylonië en Assyrië 67 grensstenen
opgegraven. Ze bevatten onder andere
vloekspreuken voor degenen die de stenen wilden
verzetten en zegespreuken voor hen die de grenzen
eerbiedigden. In het boek Job, dat in 600 jaar v. Chr. al
bekend was, hoofdstuk 24 staat: "Er zijn er, die grens
stenen verzetten, de kudden roven en ze weiden". In
Deuteronium 27 vers 17 is te lezen: "Vervloekt is hij, die
de grensscheiding van zijn naaste verlegt". In Deuteronium
19 vers 14 staat: "Gij zult de grensscheiding van uw
naaste, die de voorvaderen hebben vastgesteld, niet
verleggen" en in Spreuken 22 vers 28: "Verleg de aloude
grenzen niet die uw vaderen vaststel
den". Hieruit mag men concluderen
dat het plaatsen van grensscheidingen
een oud gebruik is. Verondersteld mag
worden dat zij zelfs juridische status
hadden (het verplaatsen ervan werd
gelijkgesteld met een misdrijf) en zeker
een belangrijke plaats innamen bij
gebiedsaanduidingen.
Afb. 1. Babylonische grenspaal
Grenspalen in Nederland
Grenspalen, ook wel scheipalen
genoemd, zijn dus markeringspunten
van een grensgebied. Grensgebieden
werden vroeger vooral bepaald door
watergangen, wegen, bomen, houten
palen of hekken en in bepaalde gevallen
dus ook door grenspalen. Een grens
scheiding wordt ook weieens een
limietscheiding of banscheiding ge
noemd. Grensgebieden zijn gebieden
waarover de juridische bevoegdheid van
een ambtenaar zich uitstrekte. De eerste
gegevens over het plaatsen van houten
grenspalen in Nederland dateren uit
begin 14e eeuw. In de 16e eeuw was
sprake van de eerste stenen palen. Tot
begin 19e eeuw werd een grensgeschil
meestal onderling geregeld of een ruzie
hierover werd bijgelegd. In veel gevallen
werd dit vervolgens bekrachtigd met
het oprichten van een of meer grenspalen.
Eigenlijk is het plaatsen van een grenspaal, groot of
klein, eenvoudig uitgevoerd of rijk geornamenteerd en
geprofileerd, geen probaat middel om een grens te
beschermen. Soms is het een uiting van waardigheid van
een landgoedbezitter of van voornaamheid van een
landheer. De vroegere grenzen waren niet altijd logisch.
Waarschijnlijk dateerden zij vaak uit de middeleeuwen
en waren het parochiegrenzen. De gebieden waren
bezittingen en de grenzen hiervan waren nog in de
Sas 3
f
