OLKSBADHUIS
Pierre Bussen
Inleiding
Ik weet niet wat het is, maar ik heb altijd iets gehad met
badhuizen of eerder met badhuisjes. Deze kleine
pittoreske pandjes waar zich iets afspeelde wat heden ten
dage vrijwel in ieder huishouden thuis gebeurt. Ze zijn
grotendeels uit het straatbeeld verdwenen, maar in
sommige plaatsen kan je ze bij toeval tijdens een
rondwandeling of na een gerichte zoektocht nog tegen
komen. In mijn geboorteplaats Alkmaar staat een prachtig
exemplaar van het Witte Kruis aan het Kweerenpad,
gebouwd in 1892. Het is nu in gebruik door een
plaatselijke muziekvereniging. In Heiloo, mijn
woonplaats, staat het badhuis gelukkig nog steeds aan
de Holleweg. Van de straatzijde herkenbaar aan de
gevelsteen met de voor de hand liggende tekst
BADHUIS, een glas-in-loodraam met wit kruis en een
steen met inscriptie naar aanleiding van de eerste steen
legging naast de voordeur. Het voormalige badhuis
wordt thans als onderdeel van het woonhuis gebruikt.
Ik wil in dit artikel niet alleen stil staan bij de plaatse
lijke historie, maar ook in het kort een schets geven van
de bijzondere geschiedenis van het fenomeen BAD
HUIS.
Voorgeschiedenis
Warme en koude baden waren reeds een bekend ver
schijnsel bij de oude Egyptenaren. De oprichting van
openbare badgelegenheden is echter pas in de hellenisti
sche tijd in zwang gekomen. In Europa ontwikkelde
zich de eigenlijke badcultuur bij de Romeinen op het
moment dat zij voldoende water door de aquaducten
naar Rome konden brengen. Een Romeinse badinrich
ting was volgens een bepaald plan gebouwd. Veel van
deze thermen werden geplaatst in oorden met warme,
geneeskrachtige bronnen. Zo komen we ze bij opgra
vingen tegen in het Duitse Aken en Trier en bij de
Britse plaats met de toepasselijke naam Bath. Het doel
van dergelijke baden kon zijn: reinigend, opwekkend,
therapeutisch, ritueel en puur voor vermaak. De bad-
Afb. 1. Gevelsteen van het voormalige badhuis aan de
Holleweg
huizen raakten in verval na de grote volksverhuizingen,
maar in kloosters en ook in de islamitisch-Arabische
cultuur bleef het systeem bestaan. Via de kruistochten
kreeg de badcultuur in het middeleeuwse westen weer
bekendheid. Aanvankelijk gescheiden voor mannen,
vrouwen en kinderen, maar later, vooral aan hoven,
werd de scheiding ook wel opgeheven. Dit tot weerzin
van de geestelijkheid. Vanwege het besmettingsgevaar
en protesten tegen zedelijke ongeregeldheden vermin
derde de belangstelling voor het bad. De geneeskrachti
ge baden bleven wel bestaan, maar pas in de tweede helft
van de 19e eeuw kwam er meer aandacht voor hygiëne
en gezondheid van de mens. In Nederland werden op
dat moment op grotere schaal badhuizen gebouwd. Zij
vormden als het ware de openbare badkamers voor de
gewone man die in hun arbeiderswoningen vaak geen
sanitaire voorzieningen hadden. De meeste badhuizen
in het Hollandse straatbeeld zijn echter in de eerste helft
van de twintigste eeuw gebouwd.
Sns 31