voeren. Via Bremen werden de produkten vervoerd naar
het noordelijk deel van Nederland. Het rode zandsteen
zal in Heiloo maar op een beperkt aantal plaatsen zijn
gebruikt. Men moet dan met name aan de kerk den
ken.
De glad afgewerkte achterkant doet vermoeden dat het
oorspronkelijk een rechthoekig stuk steen is geweest dat
een andere functie heeft gehad. Het is niet gewaagd te
veronderstellen dat het stuk steen afkomstig is van de
bouwval van de kerk van Heiloo, nu Witte Kerk. In
1573 werd, de pas gerestaureerde, kerk verwoest door
de bende van Sonoy, onderhande met de bedoeling een
Verschroeide aarde' voor de aanvallende Spanjaarden
achter te laten.
Tijdens de restauratiewerkzaamheden in de jaren 1964-
1966 is de steensoort op diverse plaatsen aangetroffen.
Zo bleek de oorspronkelijke ingang van de kerk met een
rode zandstenen plaat te zijn afgesloten. Daarnaast zijn
er sarcofagen en sarcofaagdeksels van rode zandsteen aan
het licht gekomen.4 De wanden van de Willibrordusput
zijn ook afgedekt met grote platen rode zandsteen. Nadat
de kerk werd verwoest zullen bouwelementen verspreid
zijn geraakt rond de kerk en mogelijk tevens onder de
bevolking. Opgravingen op de locatie waar thans het
huidige raadhuis ligt leverden enkele bouwfragmenten
op van de kerk die tegenover de opgraving gelegen is.
Hemelsbreed ligt de kerk nog geen 350 meter van de
vindplaats van de zandstenen kerststal.
Hoe dan ook, de steen is afkomstig van een middel
eeuws bouwelement waarin iemand later een kerststal
heeft uitgehakt.
Ouderdom
Wanneer heeft het uithakken plaatsgevonden? Met de
achtergrondinformatie die hierboven is gegeven, komen
we al een stuk verder. Vermoedelijk zullen in Nederland
de eerste kerststallen in de 18e eeuw zijn opgesteld. De
kerststal uit Heiloo zal dan ook niet ouder zijn dan 18e~
eeuws.
Geraadpleegde deskundigen geven aan dat de kerststal
uit Heiloo door de manier waarop hij is vervaardigd in
geen enkele traditie past. Dit leidt tot de conclusie dat
het uithakken vrij recent heeft plaatsgevonden. Men
denkt aan de jaren na de Tweede Wereldoorlog.5
De conclusie stemt niet overeen met het verhaal van de
familie Spaans. De heer Spaans groef de kerststal rond
1958 uit. Het huis werd reeds vanaf de jaren '30 door
de ouders van heer Spaans bewoond. Voor die tijd was
het terrein onbebouwd. Indien het voorwerp in de jaren
'30 of later in de tuin zou zijn begraven, dan zouden we
mogen verwachten dat de heer Spaans daarvan op de
hoogte zou zijn.
Het weinige dat echt kan worden vastgesteld is dat het
gaat om een middeleeuws bouwfragment dat na de
zeventiende eeuw is bewerkt tot een kerststal. Wie de
'beeldhouwer' was is onbekend.
Historisch onderzoek plaatst ons telkens weer voor mys
teries. Misschien is dat ook de charme daarvan.
De kerststal is te bewonderen in de Ozudheidkamer
van de Historische Vereniging Oud Heiloo, Bergeon-
straat 30. De stal maakt deel uit van de expositie van
bet 'religieus erfgoed' van Heiloo.
Wim Buwalda
1 Met toestemming van dhr. Tim de Ridder, vereni
gingslid, voormalig lid van de archeologische werkgroep
en Baduhenna, thans stadsarcheoloog van Vlaardingen,
volgt dit artikel grotendeels de tekst van een door hem
in 2002 geschreven artikel. Zie: T. de Ridder, Een zand
stenen kerststal, een geloofskwestie, Westerheem, jaar
gang 51, nr. 6.
2 Vertaling Nederlands Bijbelgenootschap, Amsterdam,
1969
3 In het Oude Testament, jesaja 60, wordt voorspeld dat
koningen zullen "opgaan naar uw stralende opgang" en
"goud en wierook zullen zij aanbrengen"
4 Zie: J.K. Haalebos, Heiloo voor en na Willibrord,
1995.
1 Tim de Ridder heeft op dit punt medewerkers van het
Catherijneconvent in Utrecht geraadpleegd.
Sng 79
