HISTORIE tot 1787:
PASTOORS EN PREDIKANTEN
wÊtm
De geschiedenis van de pastorie en haar inwoners is nauw
gerelateerd aan de geschiedenis van "Het Witte Kerkje".
Over De Witte Kerk en haar voorgangers is uitvoerig
gepubliceerd. In die publicaties is weinig geschreven
over de (bijbehorende) pastorie. Dit geldt vooral voor
de periode vóór 1787, het jaar waarvan wij aannemen
dat (kort) voordien een pastorie met een zekere allure is
gebouwd op de plaats waar het gebouw nu nog staat.1
In de - rooms-katholieke - middeleeuwen, in 1063,
wordt de kerk van "Heilegelo" voor het eerst vermeld in
eigendomsoorkonden van het klooster van Echternach,
het klooster dat de bezittingen van (Sint) Willibrord
had verkregen. Een eeuw later liet het klooster - na veel
strijd - zijn aanspraken op de kerk vervallen.2 Ook is
bekend dat de relatief grote Romaanse kerk, de lengte
van het schip was aanvankelijk meer dan 20 m en later
meer dan 40 m, in het bezit is gekomen van de abdij
van Egmond. Er wordt van uitgegaan dat vóór 900 op
de plek waar de kerk nu staat al een houten godshuis
moet hebben gestaan. De kerk gold in de vroege mid
deleeuwen als 'moederkerk' voor de omgeving, zo ook
voor Alkmaar.
Lange tijd hebben kloosterlingen van de abdij van
Egmond de katholieke erediensten geleid. In de der
tiende eeuw was het de gewoonte dat aan kanunniken,
of andere hoge geestelijken, pastoorsplaatsen werden
geschonken. Die lieten in de parochie het ambt uitoefe
nen door een vicaris. Men vond dit blijkbaar geen ideale
toestand. Derhalve werden in Heiloo parochiepastoors
aangesteld. In 1409 zijn de namen bekend van Johannes
Moers en Willem Keyser.3
De naam van de laatstgenoemde en de naam van Jan
van Hout zijn ook bekend door bestudering van binnen
en buiten de kerk aangetroffen grafstenen. Een van de
grafstenen vermeldt: "HIER LEIT BEGRA.V.. HEER
WILLEM KEYSER PASTOIR VA. HEILIGHELOO
Hij moet zijn gestorven vóór 1431.4
Aan het einde van de vijftiende eeuw had de abdij de
volledige zeggenschap over de kerk; de abt benoemde
de pastoors, veelal monniken van het klooster. De ab
dij kon de 'tienden' die de gelovigen moesten opbren
gen goed gebruiken. Pastoor Jacob Sijmonsz koos partij
voor de armlastige kerkgangers die deze belasting niet
konden betalen en werd daarom in 1499 geëxcommu
niceerd.5 Pastoor Willem Ossman van Heyloo bevond
zich in 1536 aan de zijde van de prelaat van Egmond
(en de heer van Foreest) in een geschil contra de ver
weerders inzake de bouw van twee molens buiten Alcmaer
met het doel de Egmonder en Bergermeer droog te malen'.
Het "Hof van Holland" verklaart de eis tot stopzetting
der bemaling en tot afbraak der molens niet ontvanke
lijk. Vervolgens verklaart Karei, rooms keizer (leefde van
1500 - 1558, 1549 -1556 Heer der Nederlanden, w.b.),
het beroep tegen het vonnis van het Hof van Holland
niet ontvankelijk.6
Dat de pastoors toen al waren gehuisvest in een nabij
gelegen pastorie is aannemelijk. Monniken van de abdij
die de diensten hebben geleid in Heiloo gingen vaak te
voet van de abdij naar de kerk in Heiloo.
Dan breekt een geheel andere periode, een grote om
mekeer, in de geschiedenis van Nederland en ook van
Heiloo aan. Daarbij moet gezegd worden dat deze om
mekeer in sommige aspecten zich geleidelijker voltrok
dan op het eerste gezicht lijkt.
Tijdens het bewind van Philips II, sinds 1556 "Koning
van Castilië" en Heer der Nederlanden kreeg de hervor
ming van de katholieke kerk tegelijk met de vrijheids
strijd van de Nederlanden greep op de bevolking.
In Heiloo werd de sinds kort na een brand (1568) her
bouwde kerk grotendeels verwoest door de geuzenben
den van Sonoy, aanvankelijk niet welkom in Alkmaar,
tijdens het beleg van de stad (1573).
Jarenlang was men niet in staat (en in de gelegenheid)
de kerk te herbouwen: de ruïnes beheersten het dorps
gezicht.7
Het is de vraag in welk tempo de hervorming haar in
vloed deed gelden in Heiloo. In 1566 werden op de
"Preekstoel", in het Heilooër bos, hagenpreken gehou
den voor de calvinisten van Alkmaar en omgeving.8 In
hoeverre daarvoor vanuit de Heilooër bevolking belang
stelling bestond is niet bekend.
8
-■y-y
