omdat de noord-oosten wind het onderlopen van het land verhinderde. De Prins was ver
zwakt door steeds terugkerende derdedaagse koortsen en moest ten gevolge van een heftige
koortsaanval op 10 augustus zijn werkzaamheden staken. De goede zorgen van 3 doktoren
en de hofmaarschalk brachten geen verbetering en men was uitermate ongerust. De secretaris
schreef op 22 augustus in een brief aan de enig overgebleven broer van de Prins, Jan van Nas
sau, dat de patiënt geheel uitgeput was, slecht at, bijna niet sliep en: 'hij heeft drie doctoren,
die zich nog niet met zekerheid over de aard van de ziekte durven uitlaten hoewel ze het er
over eens zijn dat zij is toe te schrijven aan melancholie en dat er daarom vrees bestaat, dat
zij op tering zal uitlopen'.
In dit stadium van de ziekte raadpleegde men een andere geneesheer: Pieter van Foreest uit
Delft. En deze zou een geheel andere behandeling toepassen. Van Foreest heeft naderhand,
in de opdracht van één zijner boeken aan Prins Maurits, het volgende geschreven over de
eerste ontmoeting met zijn vorstelijke patiënt: 'Uw vader heeft mij zijn gezondheid, ja zelfs
zijn leven toevertrouwd. Toen hij te Rotterdam tot wanhoop van alle anderen ziek lag, heeft
hij mij uit Delft tot zich geroepen en bij ons eerste onderhoud, nadat ik hem de oorzaak en
de aard van de ziekte had uitgelegd en de voor hem geschikte methode van behandeling had
voorgesteld, verklaard: "deze geneesheer begrijpt mijn gestel en de ernstige aard van mijn
ziekte, op hem vestig ik, na God, al mijn hoop, ik geef me geheel aan hem over". In deze
mening en in dit vertrouwen is hij niet bedrogen. Met Gods hulp (wien ik gaarne de eer der
genezing toeken) heb ik de republiek de uitstekende Vorst, U en Uw broeders de dierbare
Vader teruggegeven'.
We laten thans Van Foreest zelf aan het woord over het ziektegeval van de Prins van Oranje,
waarvan hij in één van zijn 'Observationes' een uitvoerig relaas geeft. De historicus Robert
Fruin (1823-1899) heeft de Latijnse tekst als volgt vertaald:
'Zo gebeurde het dat Zijne Excellentie in de eerste dagen van Augustus 1574 te Rotterdam,
waar hij vertoefde en zich met het nemen van maatregelen tot ontzet an Leiden overwerkte
en afsloofde, in een galkoorts verviel van kwaadaardige soort. Zijn gewone huisdokter hield
ze, omdat zij dagelijks terugkeerde, voor een alledaagse, hoewel zij meer had van een
dubbele anderdaagse. De geneesmiddelen, die hij aanwendde, het aderlaten van een lichaam,
door voorafgane koortsen en uitputtende vermoeienissen en zorgen verzwakt, de pillen uit
aloë en agaricus, de herhaalde lavementen veroorzaakten, in plaats van te helpen, een galach
tige buikloop met erge inzinkingen van krachten bij steeds in hevigheid toenemende koorts.
Zo snel volgden de aanvallen elkander op, dat de koorts in het geheel niet scheen af te gaan;
de één was nog niet over of een andere verhief zich alweer. Het gebruik van een julep of van
wat drinken was genoeg om ze op te wekken, zij behoorde blijkbaar tot de soort der subin-
trantes biliosae.
Toen men de patiënt zo goed als opgegeven had, werd ik eindelijk op raad van Jhr. Philips
van der Aa door de hofmeester bij Zijne Excellentie ontboden. Ik vond hem zeer hard ziek
en bespeurde buiten de kwaadaardige koorts nog andere verontrustende verschijnselen, te we
ten een galachtige buikloop, die de krachten sloopte, een hoge temperatuur en een onlesbare
dorst, terwijl de zieke zo was verzwakt dat hij zelfs niet lang als nodig was om zijn bed wat
op te maken, opzitten kon of hij viel flauw. Eens, toen zijn rekwestmeester van de gelegen
heid, dat Zijne Excellentie even opzat, gebruik maakte om hem enige stukken, die al lang
