mensen werd het grote schrikbeeld 'van de armen' te worden begraven, want
dat gebeurde openlijk: de gemeentelijke 'Kraaien' (dragers, Red.) bezigden
daartoe een wisselkist, waarover een doek werd gehangen met de tekst: 'Van
de Armen'. De begrafenisfondsen, waarvan er honderden ontstonden, zouden
uiteindelijk worden verdrongen door grote levensverzekeringsmaatschappij
en en coöperatieve verenigingen die in natura uitkeerden, maar materieel
gezien betekenden deze begrafenisfondsen al een enorme stap vooruit. De
opzichtige verschillen tussen rijk en arm bij begrafenissen verdwenen.
In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw was de kilte rondom de
dood het sterkst. Het thuis opbaren, dat kort daarvoor nog vanzelf sprak,
verdween, zo ook de dodenwake. De bekendmaking van een sterfgeval
geschiedde niet meer persoonlijk, maar middels een drukwerkje of een
annonce in de krant, waarin steeds vaker zinsneden stonden als: 'Enige en
algemene kennisgeving', 'Bloemen noch bezoek worden op prijs gesteld'
of 'De begrafenis heeft inmiddels in stilte plaats gevonden'. Maar toch
keerde het tij weer; onder meer mevrouw Elisabeth Kubler-Ross pleitte
vanaf het eind van de jaren zestig met succes voor openhartige stervensbe
geleiding en professionele hulp bij rouwverwerking. Ook de uitvaartonder
nemers kwamen in beweging; men kan nu tijdens een crematie muziek naar
keuze laten draaien. Kunstenaars als Carpay en Carpaan en de Memento
Groep ontfermden zich over de schamele grafcultuur die in Nederland rest
te. Na zich alleen met grafstenen bemoeid te hebben, gingen zij ook lijkkis
ten beschilderen, herinneringsvaantjes ontwerpen en tenslotte kwam de
hele uitvaart in hun blikveld. Een netwerk uitvaartvernieuwers, waarvan het
merendeel vrouw was, telde al gauw tweehonderd leden en ijverde voor
een persoonlijke invulling van begrafenissen. Ten lange leste kwamen ook
de traditionele begrafenisondernemers in beweging. Zij werden steeds
vaker met verlangens van mensen geconfronteerd. Om deze recente ont
wikkeling in een paar woorden samen te vatten: 'Van de verboden dood is
het gegaan naar de creatieve dood, de laatste overwinning van het leven.
Bronnen:
1) Kok, H.L., Erfenis onzer voorouders.
2) Stam-de Groot, J., Herinneringen over Memento Mori. 2004.
3) Westfries Genootschap, Aangekleed gaat uit. Streekkieding en cultuur in Noord-Holland
1750-1900.
4) Zirkzee, Jacqueline. Lief en Leed. De geschiedenis van het gezin.
5) Schaik. Ton van.. Katholieken in de twintigste eeuw. Uitgeverij Anthos.
6) Jager, Jef de., Rituelen, Nieuwe en oude gebruiken in Nederland. Het Spectrum.
134
Geestgronden, 11 (2004), nr. 4
