46
Het ophangen of plaatsen van scheeps
modellen is een oud gebruik, vooral in
hervormde kerken langs de kusten van Noord
Europa. Dit gebruik dreigde uit te sterven in de
negentiende eeuw, maar in de twintigste eeuw
werd dit weer opgepakt. Het laatst bekend
zijnde model is geplaatst in de kerk van
Marken in 1986. Waarschijnlijk zijn de oude
modellen 'Votiefgaven'door zeelieden of
reders geschonken, na een veilige thuiskomst
of een financieel voorspoedige reis.
In Callantsoog is gekozen voor het model van de
walvisvaarder 'Frankendaal' onder commando van
Maarten Mooij, woonachtig op het voormalig eiland
't Oghe. Ook een aantal van de bemanningsleden van
de Frankendaal woonde op dit eiland, verder kwam de
bemanning van de Friese eilanden en uit Ost Friesland
(Duitsland).
Het schip Frankendaal heeft vele reizen naar de Noord
(Groenland en Spitsbergen) gemaakt.
Het verslag van een van de reizen in 1789, geschreven
door de Commandeur (gezagvoerder) Maarten Mooij,
geeft aan dat in die tijd de vangsten van walvissen tot
een minimum waren teruggelopen.
De kosten werden hoger, zeker bij de reis van 1789
waarbij het schip in het ijs vastgevroren raakte. Het
schip raakte ernstig beschadigd en moest in Bergen
(Noorwegen) worden gerepareerd.
De reder heeft toen de vrouw van Maarten Mooij een
brief geschreven waarin zijn behouden aankomst
in Bergen wordt gemeld; deze brief is te zien in
museumboerderij Tante Jaantje.
Een model wordt gebouwd uit één stuk hout
(blokmodel), of met spanten en huiddelen (planken).
Het model van de Frankendaal is een blokmodel, er is
veel tijd gaan zitten in het voorbereiden van de bouw.
Tekeningen zijn er bijna niet omdat alles op het oog
en aan de hand van vuistregels werd gebouwd.
De opdrachtgever gaf de werfbaas een te vervoeren
tonnage op en de lengte van het te bouwen schip. Dan
werd er door de werfbaas éénderde van de lengte voor
de breedte gerekend en zo kon hij vervolgens de inhoud
berekenen.
Om voor de toekomst vast te leggen wanneer dit model is
gebouwd door wie en waarom, heb ik de gegevens in het
schip onder het achterdek geplaatst.
Ik ben begonnen met de bouw in september 2016, eerst
heb ik in de maand daarvoor mijn onderzoek naar de bouw
van een model gestart en de gegevens van de Frankendaal
verzameld.
Veelvuldig is gebruik gemaakt van het boek, 'Bouw van
V.O.C schepen'waarin alle details te vinden zijn.
Het schip is geplaatst in de Nederlands Hervormde Kerk in
Callantsoog.
De onthulling van het model heeft plaatsgevonden op 30
juni 2018, door mevrouw Joke Pronk-Mooij, net als Maarten
Mooij, de Commandeur van de Frankendaal, afstammeling
van Maarten Mooij, de schout van Callantsoog.
De bouwer Quirien Tepas.
