Oude
topografische
kaarten
Hans Raap
'ihifitdïï
TïDirl
admiral
n
te>jfj>oü6e>j
/T\68
JPOLn/ER
Oud^SluLt
KoZifden-ïiidb
3<;°' j
/"O,')
tore
v? Olw/tifum
"l AT
Warni'
LizeiL
cliarwiu
roó/*d Jiuttriïwiuii'
Ooter
Wimmeiiuiiil
V'lllOlk
'lNoord. Schi
Het bestuderen van oude kaarten leidt tot de ont
dekking van veel interessante feiten over onze
omgeving. In dit artikel is gebruik gemaakt van
de Grote Historische Provincie Atlas, uitgegeven
door Wolters Noordhoff en van de Historische Atlas
Noord-Holland, uitgegeven door Robas in 1989.
De behoefte aan een zo nauwkeurig mogelijke kartering
werd van oudsher vooral gevoeld door de krijgsmacht. De
topografische kartering ving aan in het begin van de zes
tiende eeuw. Militaire en bestuurlijke motieven speelden
daarbij een rol. Jacob van Deventer karteerde in de jaren
1536 - 1545 de Nederlandse gewesten. In opdracht van Phi
lips II werden tussen 1570 en 1580 door Christiaan Sgrooten
de Nederlandse gewesten opnieuw in kaart gebracht. Ten
tijde van de Bataafse Republiek werd wederom vanuit mili
tair belang een deel van ons land in kaart gebracht. Echter,
pas na de scheiding van Nederland en België ontstonden
de Topografische en Militaire Kaarten van het Koninkrijk
der Nederlanden: TMK. Wilhelm Roloff gaf leiding aan de
verkenningen voor de TMK. Het militaire nut stond hierbij
voorop! Hij beschrijft nauwkeurig wat op de kaarten te zien
moet zijn in belang van de krijgskunde:
a. Alle ongelijkheden en oneffenheden der gronden
b. Alle bosschen of geboomte, heggen of struikgewassen
c. Alle weiden, bougronden, moerassen, heiden,
zandgronden etc.
d. Alle wegen, zoo ordinaire als bijwegen en voetpaden
e. Alle wateren hetzij van rivieren, beeken, meiren,
sloten of grachten
f. Alle woonsteden of andere door menschenhanden
gemaakte werken
g. Alle positiën van troepen
h. Alle militaire of geographische kenmerken.
Zo ontstonden zeer nauwkeurig gedetailleerde kaarten in
het midden der negentiende eeuw.
In de atlas van Wolters Noordhoff staan ook de zogenaam
de etappe-kaarten uit 1848. Ze zijn gemaakt op het topo
grafisch bureau van het Departement van Oorlog en de
Etappe-kaart van Noord-Holland (Midden) toont ons een
aantal bijzondere details. Dorpen worden als het de hoofd
plaats van een gemeente betreft, aangegeven met een
rondje, een gehucht met twee zwarte blokjes. Het aantal
inwoners van een gemeente staat tussen haakjes boven de
plaatsnaam van elke plaats afzonderlijk.
Zo zien we dat in 1848 de gemeente Callantsoog 327 inwo
ners had. In het dorp Callantsoog woonden 187 mensen,
op Abbestee 72 en in De Groote Keeten woonden 68 men
sen. Heel opvallend op deze kaart is de 'Ontworpen IJze
ren Spoorweg' die we vanuit het zuiden langs Alkmaar ten
westen van het Noordhollandsch Kanaal, langs Petten en
Callantsoog over Abbestee door het Koegras naar Nieuwe
Diep zien lopen...
Etappe-kaart Noord-Holland 1848