dominee versus
PRIJSVEBLAGING.
«JUL
twee KoopjLJLw.
Rijst 35 cent per pond.
GeleofpeneZeep36ct.p.p.
Bah- en Braadvet 68 cl, p.p.
Koffie 38 cent per hall pnd.
Prima Cacan 16 ct. per ons.
met als inzet het coöperatieve gedachtegoed van de 'De Tijdgeestin Callantsoog
'Gebroken geweertje'
COÖPERATIE
WINKEL.
Invloed op het beleid
Maarten Mooij
In het begin van de twintigste eeuw verzetten twee Callantsoger middenstanders zich
heftig tegen de komst van coöperatie 'De Tijdgeest', een initiatief van dominee Frederik
Antonie France. Ze leggen uiteindelijk het loodje.
Maarten Mooij, een van onze leden, wonende in Winkel, heeft de kwestie gereconstrueerd.
Deel 1.
'l/l/e hebben gesproken en onze stemmen
dwaalden als vogels boven een dak
Omdat wij onze naam wilden vinden.
Maar alleen de wind weet de plek
die wij waren, waar en wanneetJ.
Aan dit gedicht van Rutger Kopland moest ik denken
nadat 'de oogst' van mijn gevoerde gesprekken met Cal-
lantsogers, welke tenminste de zeven kruisjes waren ge
passeerd, niet veel had opgeleverd. Ik had graag meer
achtergrond informatie willen inwinnen over het leven van
de personen die in dit relaas voorkomen. Nu moest ik ge
noegen nemen met de gevonden archiefstukken waarvan
je weet dat vele momentopnames zijn.
Als je de regionale kranten leest van de jaren 1920 tot
1928 dan ging het er in Callantsoog, in het intermense
lijke verkeer, heftig aan toe. Na verschenen krantenversla
gen van gehouden openbare debatten, volgden steevast
gepeperde ingezonden brieven. De betrokkenen maak
ten van hun hart geen moordkuil, reputaties sneuvelden,
waardigheden en respect werden in deze epistels over
boord gezet.
In 1918 vertrok uit Stolwijk dominee Frederik Antonie
France en zijn vrouw Antje Blokker met hun twee kinde
ren naar Callantsoog. Dominee France moet een sociaal
bewogen mens zijn geweest die oog had voor de noden
van de 'bezitlozen'. Hij is lid geweest van de Bond van
Christen Socialisten. Van deze bond is o.a. bekend dat hij
het antimilitarisme propageerde. In 1915 was France de
mede opsteller van het volkspetitionnement 'Vrijheid van
geweten ook voor den krijgsmacht'. De ouderen onder u
zullen zich het 'gebroken geweertje' nog wel herinneren,
het kenmerkende symbool van de antimilitarist.
In de loop van de 20e eeuw werden de contouren duide
lijk van verzuild Nederland. Iedere zuil - de christenen, de
katholieken en de socialisten - had een eigen politieke
partij, vakvereniging, krant en een radio-omroep. De soci
aaldemocraten groepeerden zich rond de SDAP (Sociaal
Democratische Arbeiders Partij) en het NVV (Nederland
se Verbond van Vakverenigingen). Ze beschouwden de
verbruikscoöperatie als onderdeel van de arbeidersbe
weging. Ik heb redenen om aan te nemen dat dominee
France uit idealistische overwegingen zich thuis voelde
bij de rode beweging met als motief het'verheffingsideaal'
van de minder bedeelden.
Advertentie uit de Schager Courant van 10 juli 1920
De verbruikscoöperatie laat zich moeilijk vangen in een
definitie, daar heb je een paar woorden voor nodig om
dit uit te leggen. De verbruikscoöperatie was een lande
lijk opererende organisatie. Zij manifesteerde zich als een
vereniging van consumenten en streefde ernaar inkoop,
productie, distributie en verkoop van levensmiddelen en
brood uit één en dezelfde organisatie aan de man te
brengen. Men hoopte door uitschakeling van de tussen-
