Huisduinen - Callantsoog,
waddeneilanden van weleer
Doorbraak Heersdiep
Marsdiep en Heersdiep
Jan T. Bremer
De Waddeneilanden ten noorden van het Marsdiep zijn overbekend. Veel minder bekend is dat
het kustgebied tussen Zijpe en Marsdiep van de 12e tot de 17e eeuw óók uit enkele Wadden
eilanden bestond, waarvan Huisduinen en Callantsoog de belangrijkste waren. Het kustdorp
Husiduna wordt al genoemd op een 9e-eeuwse goederenlijst van de Utrechtse Sint Maartens
kerk, maar waarschijnlijk is deze plaatsnaam ouder (4e eeuw). De naam Callinghem dateert
uit de 6e tot 9e eeuw en behoort tot een voor die tijd gebruikelijke, met heem samengestelde
namengroep.
erosie - verdween. Door deze verlaging van het maai
veld ontstonden grote moerassen. Uiteraard werden de
meest westelijke, eerst ontgonnen gebieden direct ach
ter de kuststrook ook weer 't eerst onbewoonbaar. Het
gevolg was dat de ontginningen steeds meer in ooste
lijke richting plaatsvonden. Uit bodemkundig en archeo
logisch onderzoek is gebleken dat het gebied van de
latere Zijpeboezem reeds in de 11e eeuw weer onbe
woonbaar was geworden, terwijl dit in Anna Paulowna-
en Balgzandgronden pas aan het eind van de 12e eeuw
het geval was.
Waarschijnlijk is de ontstaansgeschiedenis - bij de Al
lerheiligenvloed van 1170 - van het zogenaamde Heers-
diep, een zeegat tussen Huisduinen en Callantsoog,
catastrofaal geworden voor de bewoners van de Anna
Paulowna- en Balgzandgronden. Sedert eind 12e eeuw
bleef de bewoning in de kop van Noord-Holland beperkt
tot de hogere keileemgronden van Wieringen en de
overgebleven delen van de kuststrook: Huisduinen tus
sen Marsdiep en Heersdiep, Callantsoog (oog eiland)
tussen Heersdiep en Zijpe.
Toen Jan van Blois in 1356 Texel in leen ontving en twee
jaar later zijn nieuwe leen wilde bezichtigen betaalde hij
voor de overtocht van het Heersdiep 28 schelling en 8
penningen en voor de tocht over het Marsdiep 32 schel
ling. Hieruit kan men opmaken dat beide 12e-eeuwse
zeegaten in het midden van 14e eeuw ongeveer even
groot waren. Het Heersdiep kon echter niet tot volle
dige ontwikkeling komen doordat de keileem-hoogten
van Wieringen dit verhinderden. Omstreeks 1500 was 't
Heersdiep weer nagenoeg verland. Het Marsdiep daar
entegen kon door de verlanding van het Heersdiep wel
tot ontwikkeling komen en bereikte zijn grootste uitbrei
ding in de 18e eeuw. Bij deze ontwikkeling heeft het
Marsdiep - dat aanvankelijk nog dicht onder Den Hoorn
(Texel) stroomde - zich voortdurend in zuidelijke richting
verplaatst, waardoor het eiland Huisduinen niet alleen
..MiiA Me
In de 9e eeuw bestond het kustgebied uit een breed,
met lage duinen bezet gebied, dat zich uitstrekte ten
westen van de huidige kustlijn. Ten oosten van deze
nagenoeg ononderbroken kuststrook strekte zich een
reusachtig veengebied uit dat heel de tegenwoordige
kop van Noord-Holland en het aangrenzende deel van
de tegenwoordige Waddenzee bedekte.
In deze tijd begonnen de kustbewoners met de ontgin
ning van het veengebied. Ontginning van het met water
verzadigde veengebied was mogelijk doordat men het
waterteveel via een krekensysteem kon lozen op twee
grote getijdenwateren: in het zuiden een voorloper van
de Zijpe, in het noorden een voorloper van het latere
westelijke Fli dat tussen het latere Texel en Eyerland
naar zee stroomde. Het latere zeegat Marsdiep was in
de 9e eeuw nog niet meer dan een rivier die in oostelijke
richting stroomde en afwaterde op het getijdenwater van
het West Fli.
De afwatering en ontginning van het veen had op de
lange duur tot gevolg dat het veen - door inklinking en
16
