17
LOTGEVALLEN VAN DE JOODSE FAMILIE SANTCROOS
water, medicijnen en onderdak. Daardoor heersten er be
smettelijke ziektes. Op 30 november 1944 stierf Daniël op
21-jarige leeftijd aan vlektyfus.
Het verloren transport
Tussen 6 en 11 april 1945, kort voor de bevrijding van
Bergen-Belsen door Britse troepen op 15 april, werden
drie goederentreinen volgeladen met in totaal ongeveer
6800 mensen, die door de SS Austauschjuden ('Joden met
uitruilwaarde') werden genoemd. De bestemming was
concentratiekamp Theresienstadt. In de laatste van deze
drie treinen, samengesteld uit 24 oudere derdeklas per-
sonenwagons en 22 goederenwagons, zaten Isaac, Esther
en Eddy Martin. Andere bekende passagiers waren o.a. de
historicus en latere schrijver Jaap Meijer, zijn vrouw en kind,
de in 1943 geboren Ischa Meijer, schrijver en advocaat
Abel Herzberg, kernfysicus Jona Oberski, opperrabijn van
Amsterdam Aron Schuster en psychiater Louis Tas.
De trein vertrok in de nacht van 10 op 11 april en maakte
een dertien dagen durende dwaaltocht van meer dan zes
honderd kilometer door delen van Duitsland die nog niet
door de geallieerden bezet waren. Deze trein wordt wel het
verloren transport, de verloren trein of de trein der verlore
nen genoemd. De Britse troepen vernamen van de bevrijde
gevangenen van Bergen-Belsen dat een paar dagen eerder
een trein met 2400 gevangenen was vertrokken. Door de
chaos en de slechte communicatiemogelijkheden in die da
gen had men geen idee waar deze trein zich bevond.
Mede door de rampzalige sanitaire en hygiënische omstan
digheden in de trein brak vlektyfus uit onder de toch al ver
zwakte en deels ernstig zieke gevangenen. Ruim 200 van
de 2400 gevangenen stierven tijdens de reis. Als de trein
stilhield, werden de wagondeuren geopend, de doden
naar buiten gedragen en naast de rails begraven. Op een
dag vielen laagvliegende vliegtuigen met machinegeweren
en bommen de trein aan, waardoor er in de trein doden en
gewonden vielen. Het transport kwam uiteindelijk tot stil
stand in Tröbitz. Op 23 april 1945 ontdekten oprukkende
troepen van het Rode Leger de trein en bevrijdden de ge
vangenen. In de acht weken die volgden, stierven door de
vlektyfusepidemie nóg eens 320 mensen. Onder hen waren
de ernstig uitgeputte en zieke Isaac en zijn zoon Eddy Mar
tin. De 50-jarige Isaac stierf op 4 mei. Eddy Martin - 18 jaar
- overleed vijf dagen later, op 9 mei. Ze werden ter aarde
besteld in een gemeenschappelijk graf achter de directie
barakken van de Hansa steengroeve. Na acht weken was
de vlektyfusepidemie eindelijk onder controle. Esther over
leefde deze gruwelijke nachtmerrie als enige van het gezin
Santcroos en keerde via Leipzig op 14 augustus 1945 terug
in Amsterdam. Haar persoonskaart geeft aan dat zij op
6 november werd ingeschreven op Hobbemakade 118-1.
Verkaufsbücher
Ook als ze dat had gewild, kon Esther niet terug naar De
Wijde Bliek in Bergen. Dit huis bleek bewoond te zijn. Maar
niet door Jan Hemelrijk en Aleid Brandes. Hoe was dat mo
gelijk?
Al in de zomer van 1941 verplichtte de bezetter alle Joodse
inwoners van Nederland uiterlijk 15 september 1941 hun
woning en ander vastgoed aan te melden bij de Niederlan-
dische Grundstücksverwaltung (NGV). Het bleek de eerste
stap te zijn in het onteigeningsproces dat in de jaren erna
volgde. In de zomer van 1942 werden de eerste Joodse
burgers op transport gezet naar werk- en vernietigings-
Isaac Santcroos. Foto: De Vrijdagavond; Daniel Santcroos. Foto: Palacheschool Am-
Joodsch weekblad jrg 4,1927, no 24,09-09- sterdam, 1936. Bron: joodsmonument.nl.
1927. Bron: delpher.nl.
Eddy Martin Santcroos. Foto: Montessori
Lyceum Amsterdam, 1941. Bron: joodsmonu-
ment.nl.
