Kloosters, abdijen en kloosterorden
Hoe en waarom zijn kloosters en kloosterorden
ontstaan en welke verschillen zijn er? Waarin
onderscheidt de orde der Ursulinen zich bijvoor
beeld van de orde der Benedictijner monniken in
Egmond?
4
HUUB VAN DEN BELD,THEO DE GRAAFF,
JOSVAN DE KLUNDERT
In de eerste eeuwen na Christus gingen mannen - en soms
vrouwen - in landen als Egypte en Syrië, in navolging van
Jezus, zich afzonderen van de bewoonde wereld door in de
woestijn te gaan leven. Dat gebeurde vrijwillig of omdat ze
moesten vluchten voor vervolgingen. Het kon voor hun hele
leven zijn of voor een kortere periode. Ze worden kluize
naars, heremieten of woestijnvaders en -moeders genoemd.
Toen ze bij elkaar gingen wonen, waren de eerste klooster
gemeenschappen een feit. Ons woord klooster is afgeleid
van het Latijnse woord claustrum, dat 'besloten ruimte'
betekent. Rond het jaar 500 schreef Benedictus van Nursia
vaste leefregels voor waaraan monniken zich moesten hou
den. Na hem zijn er tal van nieuwe kloosterorden ontstaan
met hun eigen regels, afhankelijk van het doel waarvoor de
orde was opgericht.
Contemplatief en wereldlijk
Men maakt onderscheid tussen beschouwende (contempla
tieve) kloosterorden en wereldlijke orden. Van de contem
platieve orden was de orde der Benedictijnen van oudsher
de grootste, die van de Trappisten de bekendste en de
orde der Kartuizers de strengste. Hun kloosters waren zo
veel mogelijk zelfvoorzienend en werden abdijen genoemd.
Aan het hoofd stond een abt of abdis. Monniken en zusters
wijdden zich aan bidden en taken binnen de abdij, die zij
vaak alleen maar verlieten voor geestelijke zorg in de omge
ving. Studie was (en is nog steeds) zeer belangrijk. Daar-
Gezicht op de abdij te Egmond, geschilderd door Claes Jacobsz. van
der Heek 1638. De grootte van het complex is goed zichtbaar, hoewel
de afbeelding dateert van ruim zestig jaar na de verwoesting. Collectie
Rijksmuseum SK-A-991.
door groeiden deze abdijen vaak uit tot belangrijke centra
van wetenschap en cultuur. Leden van de orde die niet in
de wieg waren gelegd voor studie, deden het werk in het
klooster, de tuinen en ander werk (zoals het kopiëren van
boeken, het aanleggen of onderhouden van dijken, enz.).
Wereldlijke orden daarentegen, zoals daar zijn de Jezuïeten,
de Franciscanen, de Augustijnen en de Redemptoristen,
voeren allerlei taken uit in de maatschappij. Ook de Ursuli
nen vormen een wereldlijke orde. Zo heeft de congregatie
van de Ursulinen van Bergen als doelen het geven van on
derwijs, zorg voor de zwakkeren en missiewerk in Afrika.
Ten slotte zijn er ook priesters die niet tot een kloosterorde
behoren. Zij worden wereldheren genoemd en zijn door een
bisschop benoemd om leiding aan de gelovigen te geven in
een parochie.
Kloosters in Nederland
In Nederland zijn de eerste kloosters rond de zevende
eeuw gesticht in Maastricht, Utrecht en Susteren. Het eerste
klooster voor vrouwen (zusters of nonnen) genoemd in onze
streken, was de abdij van Nijvel (Nivelles) in België uit het
jaar 640. Oprichting van een klooster begon gewoonlijk met
schenking van een stuk grond door een belangrijke per
soon, vaak op plekken die een dagreis (30-35 km) van elkaar
lagen, om zo de rondtrekkende monniken en priesters die
het geloof verkondigden, een verblijf te kunnen bieden.
In onze streek werd de abdij van Egmond (zie afbeelding)
gesticht in het begin van de tiende eeuw; de grond was
geschonken door de graaf van Holland. Kloosters konden
door giften van - uiteraard meestal rijke - gelovigen uit
groeien tot grote complexen met veel verspreide bezit
tingen. Op deze wijze groeide de Benedictijner abdij van
Egmond uit tot de grootste en rijkste abdij van ons land.
Na de reformatie waren kloosterorden en alle uitingen van
het katholieke geloof verboden en werden de kloosters
door de protestantse overheid geconfisqueerd. Monniken
en priesters reisden in die tijd anoniem rond en hielden
Heilige Missen in schuilkerken die werden gedoogd, mits
alle katholieke uitingen uit het zicht bleven. Een situatie die
duurde tot 1840.
Wat is nu het verschil tussen de abdij van Egmond en het
klooster van de Ursulinen? Beide zijn - of waren althans -
immers zelfvoorzienend. De Benedictijnen van de abdij van
Egmond leiden een contemplatief leven dat zich zoveel
mogelijk binnen de muren van het abdijcomplex afspeelt.
De Ursulinen daarentegen hebben taken die betrekking
hebben op de wereld buiten het klooster.
