4
BERGENSE KRONIEK, NOVEMBER 2020
van deze vereniging. Met name de heer Thibaud Taudin
Chabot van De Zonnewijzerkring heeft een belangrijke
bijdrage geleverd aan het realiseren van het terugplaatsen
van onze Bergense zonnewijzer. Met het terugplaatsen
is een oude traditie in ere hersteld die recht doet aan de
cultuur-historische waarde van onze Bergense Ruïnekerk.
Natuurlijk hebben de grote Bergense kerken ook een
torenuurwerk. In Bergen is de tijdcorrectie tussen de zon
netijd en de klokkentijd ongeveer 40 minuten, iets wisse
lend, afhankelijk van de maand van het jaar. Nederland ligt
in de tijdzone van de Greenwich-meridiaan en zou daarom
eigenlijk de Engelse tijd hebben. Er is echter voor geko
zen om aan te sluiten bij de Centraal Europese Tijd (CET).
Daardoor is de tijd in grote delen van Europa dezelfde.
Behalve de ca. 40 minuten tijdverschil ten opzichte van de
zonnetijd als gevolg van de oosterlengte van Bergen (4°
42') is er ook nog een door-het-jaar-heen variabele tijdcor
rectie. Die heet de tijdsvereffening en is het gevolg van de
licht ellipsvormige baan van de aarde om de zon. Ook de
helling van de aardas speelt een rol.
Om makkelijk en snel de totale correctie te weten
te komen, kijkt u even op www.zonsondergang.info
met als plaats Amsterdam of Haarlem. Daar ziet u het
tijdstip (CET) waarop de zon op haar hoogste punt
staat: 12 uur zonnetijd. U kunt ook kijken op Teletekst
pagina 718.
Over uurwerken in het algemeen en het Bergense uurwerk
in het bijzonder kunt u meer lezen in het artikel Bergen
heeft de Tijd in de Kroniek van april 2015.
Er zal ongetwijfeld ooit een zandloper op de kansel van
een der Bergense kerken hebben gestaan, in de tijd dat
de voorganger nog geen zak- of polshorloge had.
Op de kansel van de Kapelkerk in Alkmaar staat een zand
loper die door het stadsbestuur van Alkmaar is geschon
ken aan de Gereformeerde gemeente.
De zandloper op de kansel van de Kapelkerk in Alkmaar.
De zandloper is ook een sterk vanitassymbool: memento
mori, de tijd vliedt; gedenk te sterven. In de toegangs
poort van begraafplaatsen is dan ook vaak een zandloper
verwerkt. Een mooi voorbeeld daarvan is te vinden op de
pijler van het hek van Bergens Oude Begraafplaats aan de
Ruïnelaan.
De zandloper op de toegangspoort van Bergens Oude Begraafplaats
aan de Ruïnelaan.
De zonnewijzer van het Vredeskerkje
Ook het Vredeskerkje in Bergen aan Zee heeft bij de bouw
in 1918 een zonnewijzer gekregen. Het is merkwaardig dat
de wijzer aan de westelijke zijde van de toren is geplaatst
in plaats van aan de zuidkant. In dit geval heeft de zonne
wijzer een meer decoratieve functie en is de plaatsing en
zichtbaarheid belangrijker dan een accurate tijdmeting. Dit
type zonnewijzer wordt een westwijzer genoemd. Exacte
locatie: 52°39'41" NB, 4°38'3" OL. De torenmuur heeft
een kompasrichting van 262,41° (pal West is 270°). Het be
treft hier een verticale plaat als schaduwgever met cijfers
in zandsteen. Mogelijk paste in de sobere, eenvoudige
opzet van het kerkje - van de architecten H.L. Baron Taets
van Amerongen en P. Elders - geen art-deco-uurwerk,
maar wel een eenvoudige zonnewijzer.
Particuliere zonnewijzers
In Bergense tuinen staat ook een aantal fraaie zonnewij
zers, waarvan ik u de bijzondere wijzer van Jan Ponstijn
aan het Wiertdijkje niet wil onthouden. De kunstschilder
en meubelmaker Jan Ponstijn (Amsterdam 1883 - Ber
gen 1970) heeft deze wijzer eigenhandig gebouwd als
replica van de 17de-eeuwse zonnewijzer uit de tuin van
het Rijksmuseum Amsterdam. Ponstijn was als aanhanger
van de kunstnijverheidsbeweging Arts and Crafts naast
een kundig houtbewerker ook een zeer bedreven metaal
bewerker. (Voor meer informatie over Jan Ponstijn wijs ik
graag op het voortreffelijke artikel van de hand van Pim
van der Werf in de Bergense Kroniek van november 2016.)
De schaduwgever van de wijzer is gericht op de poolster
