Jakob en Maaike van Domselaer
Buitengewone bewoners van het huis 'Even Buiten'
Het huis is een bron van boeiende herinnerin
gen, aldus Wim Vroom, schrijver van het boek
De Nieuwe Kring in Bergen. Het bedoelde huis
- Even buiten - was gelegen aan de Natteweg,
toen een kronkelende boerenweg in de buurt
schap Zanegeest aan de oostrand van Bergen.
In 1916 hadden de filosoof-literator Charles
Wijnschenk Dom en de wiskundige en filosoof
Pieter Talma daar een groot perceel grond
gekocht van 2 hectare en 47 are. De eerste liet
daarop twee zelf ontworpen landhuizen bou
wen (huisnummers 86 en 88).
23
MIEKE BOTMAN
Landbouwcommune
Op dit stuk land wilden Talma en hij een landbouwcommune
beginnen, in navolging van een nieuwe geestelijke stroming,
de Nieuwe Kring, die als doelstelling had het bevorderen
van de kunst als instrument om tot dé waarheid te komen,
en de maatschappij te veranderen en te vernieuwen. Een
van de basisregels was: een eenvoudig, puur bestaan leiden,
in eigen behoefte voorziend. De beide filosofen wilden de
kunstenaars van de Nieuwe Kring hier een centrum geven.
De twee huizen waren niet in de eerste plaats voor bewoon
baarheid voor een gezin gedacht, maar meer voor de doelen
die een landbouwbedrijf eiste. Onder de panden werden
grote kelders gebouwd voor het opslaan van de komende
oogsten. Ook waren er een varkensstal en twee schuren, die
gebruikt zouden worden om de levende have te huisvesten
en gereedschap en de verdere voorraden in op te bergen.
Het ideaal van Talma en Wijnschenk Dom een landbouw
commune te laten groeien werd al snel door de kunstenaars
bekritiseerd als: uit alle macht wroeten in de poep om sla-,
prinsessen-, en heereboontjes te creëren. Zij voelden niets voor
het landbouwexperiment.
Pieter Talma bewoonde nr. 88, Even Buiten genaamd. Maar
toen het ideële landbouwplan mislukte, vertrok hij in 1920
naar Nederlands Oost-Indië, het beheer van zijn huis overla
tend aan een bevriend kunstenaarsechtpaar van de Nieuwe
Kring, Jakob en Maaike van Domselaer-Middelkoop. Ook
Van Domselaer heeft nooit echt overwogen om het land
te gaan bebouwen. Wel hing hij sterk dezelfde leer aan als
beide filosofen, wat in zijn strenge manier van denken en
werken gevoeld kon worden.
Het huis Even Buiten (westzijde). Collectie Floor van Sprundel-
Monsees (huidige bewoner).
Jakob van Domselaer (geboren in 1890, Nijkerk) was een
muzikaal talent. Hij had een hoge opleiding gevolgd in
pianospel en muziektheorie in Utrecht, Berlijn en Parijs, en
kreeg later veel erkenning als concertpianist.
De jonge pianist woonde enige tijd in Laren, waar zich meer
kunstenaars hadden gevestigd, waaronder zijn vriend Piet
Mondriaan. Zij waren - ieder op zijn eigen manier - zoeken
de naar een vernieuwende vorm van kunst. Daar ontmoette
Jakob Maaike Middelkoop, en met hun vrienden-kunste
naars hadden zij een frequent, discussierijk contact. 'Op
onze gezamenlijke dansfeesten in het kroegje van Hamdorff'
stond Piet Mondriaan bekend om de geometrische foxtrot-
passen met zijn, bij voorkeur, jonge danspartners'schreef
Maaike later in haar Herinneringen aan Piet Mondriaan.
Naar Bergen
In 1916 trouwden Maaike en Jakob en vrij snel daarna trok
ken ze naar de kunstenaarskolonie Meerhuizen, een verval
len herenhuis aan de Amsteldijk in Amsterdam. Vrienden
van de Nieuwe Kring, onder wie Charley Toorop, Thé Lau,
Adriaan Roland Holst, Jaap Weijand en John Radecker,
verbleven daar ook korte of langere tijd, maar vonden later
hun inspiratie aan de kust. Zij vestigden zich in en rond
Bergen, toen een kunstenaarskolonie in opkomst.
In 1920 volgden ook de Van Domselaers met hun pasgebo
ren dochtertje Matie en ze betrokken, op verzoek van Pieter
