Een sarcofaag op Zanegeest
Van alle objecten die u in museum Het Ster-
kenhuis kunt bewonderen, is de sarcofaag
misschien wel de meest mysterieuze. Hij ligt
in de tuin onder een afdakje - een stenen
doodskist uit één stuk, ongeveer 1300 kilo
zwaar en ruim twee meter lang. Hoe komt
zo'n sarcofaag in Bergen en wat weten we
over deze sarcofaag?
7
THEO DE GRAAFF
De 'Bergense' sarcofaag werd in 1915 bij de opening van
het museum in Het Sterkenhuis geschonken door Cornelis
Schouten, veehouder te Zanegeest, die hem gebruikte als
waterbak voor zijn vee. Op het hogergelegen Zanegeest
vind je immers geen sloten. Jarenlang gingen de veld
wachters Beeldman en Van der Kerk op gezette tijden het
dorp rond om te kijken waar geschikte objecten voor
handen waren voor het nieuw opgerichte museum Het
Sterkenhuis en Marie van Reenen-Völter, de stichter van
het museum en vrouw van de heer van Bergen, zal onge
twijfeld in eigen persoon de nieuwe aanwinst zijn gaan
keuren. In haar boek De Heerlijkheid Bergen in woord en
beeld schrijft ze dat er een Vikinghoofdman in moet heb
ben gelegen.
Na een verblijf bij museum Kranenburgh kwam de sarcofaag op 23
juni 2015 weer terug bij museum Het Sterkenhuis. Van links naar
rechts: directeur van museum Het Sterkenhuis Nel Jongejans, Tini
Wouda, Noortje Kramer, Loes Vader schrobt de sarcofaag, Vera de
Jong, René Hoornstra. Foto Erna Faust.
Verre steen
Sarcofagen komen uit steengroeven. In Nederland vinden
we steengroeven alleen in Zuid-Limburg. De mergel uit
groeven in de buurt van Maastricht is te zacht voor een
sarcofaag, maar bij Kerkrade bevindt zich een steengroeve
waar de bekende sarcofaag van Simpelveld vandaan komt.
Dit is de oudste sarcofaag van Nederland, gemaakt voor
een dame uit de Romeinse tijd, aan de binnenkant fraai
gebeeldhouwd.
De sarcofaag van Simpelveld uit de Romeinse tijd. Foto collectie
Rijksmuseum van Oudheden, Leiden.
Voor het transport vanaf de steengroeven waren rivieren
onmisbaar want zware objecten konden over langere af
standen alleen via het water worden vervoerd. Het trans
port gebeurde met platbodems of vlotten en er hoefde
niet geroeid of geboomd te worden: het stromende water
deed het zware werk. Op de plaats van bestemming
aangekomen, een stapelplaats (d.w.z. een plaats waar
handelsgoederen werden opgeslagen) als Dorestad, Tiel,
Utrecht, Zwolle of Bremen, waar de handelaren hun thuis
basis gehad zullen hebben, werd het hout van een vlot
verkocht en werden de sarcofagen verder voorzien van
decoraties. Steengroeven en rivieren waren dus zogezegd
een twee-eenheid. Om het transport makkelijker te ma
ken, werden de sarcofagen wel eerst in de groeven zo ver
mogelijk uitgehold. Zo zijn in het Odenwald (D.) sarcofa
gen gevonden die nog in bewerking waren.
Bijgaand kaartje geeft een overzicht van de gebieden waar
steengroeven gelegen waren of vandaag de dag nog steeds
worden benut. Bontzandstenen sarcofagen werden over de
Rijn naar ons land vervoerd. Langs het stroomgebied van
de Maas werden al vanaf de vierde eeuw sarcofagen van
kalksteen aan klanten geleverd, afkomstig uit groeven in de
