PRPPff
Met dank aan Gré Schouten-Dapper en Frits David Zeiler.
Op de website van de HVB vindt men een opgave van noten
en geraadpleegde bronnen.
10
De boerderij aan de Baakmeerdijk waar de sarcofaag lange tijd dienst deed als drinkbak. Foto collectie Gré Schouten.
BERGENSE KRONIEK, JUNI 2020
haar boek schrijft en in de jaren 90 door Jan Hamstra, de
gedreven onderzoeker van Haelkesteijn, opnieuw wordt
aangehaald. Daar staat tegenover dat het best wel bijzon
der genoemd mag worden dat een sarcofaag in Bergen
vele eeuwen heeft getrotseerd - buiten Heiloo als enige
in de omgeving. Je kunt beredeneren dat dit komt omdat
een stenen drinkbak voor het vee op hoge gronden als Za-
negeest van groot nut is, maar deze redenatie geldt voor
meer hooggelegen plaatsen.
De sarcofaag zal daarom niet van ver gekomen zijn. Dat
hij bij een schipbreuk in het water terecht is gekomen, is
uiterst onwaarschijnlijk omdat een dergelijk kostbaar voor
werp direct weer opgevist zou zijn.
Maar er blijven genoeg mogelijkheden over. Hij kan zijn
overgebleven bij de inkrimping van een kerkhof, toen de
houten kerk in Bergen begin twaalfde eeuw werd vervan
gen door een tufstenen kerk of bij de bouw van de huidige
Ruïnekerk in de vijftiende eeuw. Hij kan ook uit Alkmaar ko
men, waar de kerk in de elfde eeuw is vergroot en waar in
de vijftiende eeuw de huidige Grote Kerk is gebouwd. Hij
kan afkomstig zijn van een begraafplaats die is ondergesto-
ven. Zo weten we dat de huidige kerk in Schoorl een voor
loper heeft gehad die onder het duinzand moet worden
gezocht. Misschien wel de meest waarschijnlijke herkomst
is de aanleg van de nog bestaande Alkmaarse stadswallen
in 1573: een enorme haastklus die in vier maanden moest
worden geklaard en waaraan arbeiders uit de wijde omtrek
hebben gewerkt. Drie kloosters stonden in de weg en wer
den gesloopt, waarna de stenen en balken van deze kloos
ters voor de wallen werden benut. Ook het in die jaren
al vrijwel leegstaande grote klooster van Egmond is voor
deze stadswallen deels gesloopt. Ook van deze kloosters
kan de sarcofaag afkomstig zijn. Misschien heeft een at
tente voorouder van Cornelis Schouten, werkzaam bij deze
aanleg, de sarcofaag toen op de kop weten te tikken. Het
vervoer van Alkmaar naar Bergen kan goed over het water
van het Bergermeer hebben plaatsgevonden.
I
Bronnen
- PG. Heinsbroek. Onderzoek naar rode (bont)zandstenen sarcofa
gen en grafplaten in Noord-Holland uit de 12e eeuw: voorlopige 20
deelstudies. Vlaardingen 2010-2014.
- Lammers, S. Medieval Christian Interments in Stone: Monolithic
Limestone Sarcophagi. Pag. 377-434 uit Berichten uit de Rijksdienst
voor het Oudheidkundig Onderzoek, 1989.
- H. Martin. Vroeg-middeleeuwse zandstenen sarcophagen in Fries
land en elders in Nederland, 1957.
- M. van Reenen-Völter. De Heerlijkheid Bergen in woord en beeld.
Alkmaar, Herms. Coster en Zoon, 1903. Herdruk 1974.
- Christine Waslander. Dekselse graven, Noord-Nederlandse
Grafsculptuur in de 11e en 12e eeuw. Eduactief 1991.
- Th. Wortel, Uit de geschiedenis van Alkmaar en omgeving. Octavo
1990.
- F.D. Zeiler. Kerken in de Heerlijkheid. Bergen, R.K. Parochiegemeen
schap H.H. Petrus en Paulus H. Benedictus, 1999.
