jP A J
8
BERGENSE KRONIEK, JUNI 2020
tstf Bremen
Muf'
Barqon f*
jBanlfw^n
yVftn UbuchL
Vlaardinjjén TjUjiwlac
-^CnS^—--r L
- *"Nijmegen
Maas i%'n
J
S-rrv^vrttl Kgu|an
HdiWl
t*1 Mamz
O f—
n?" Tnm l
Virdun Oili -
Bju-Jo-Duc - -
Morzai
tr 'iprtt iAh,J itiï n
tr nnJ,fC
Ba^ no w*-
Overzicht van de gebieden waar steengroeven gelegen waren of
vandaag de dag nog steeds worden benut. Bron: H. Martin, uitge
breid door auteur.
Hout en steen
Steen is van oudsher altijd gebruikt voor prestigieuze
zaken - duur en dus alleen voor de elite weggelegd.
Men gaf veel geld uit aan sarcofagen, hoewel er ook
grafkisten van hout voorhanden waren. Dit weten we
omdat houten kisten bij Domburg in Zeeland in de
loop der eeuwen regelmatig bij laag water aan het
strand aan de oppervlakte kwamen. Ze hoorden ooit
bij het grafveld uit de zevende eeuw van het verdron
ken dorp Walichrum. Eveneens uit de zevende eeuw
kennen we grafkisten die van uitgeholde boomstam
men waren gemaakt, opgegraven in Vlaardingen en uit
de terp van Hogebeintum in Friesland. Meer in onze
buurt zijn er resten van uitgeholde boomstammen aan
getroffen in Zaandam en Assendelft.
Oeroude handelsnetwerken
Dat steengroeven al in oude tijden werden benut,
blijkt wel uit het feit dat in Zeeland, bij Domburg en
Colijnsplaat, tientallen stenen altaren en beelden uit
de Romeinse tijd, gewijd aan de godin Nehalennia, uit
de Oosterschelde zijn opgevist. Handelaren brachten
offers aan Nehalennia om een behouden overtocht
vanuit Zeeland naar Engeland af te smeken of haar te
danken na terugkomst. Deze altaren en beelden waren
afkomstig uit de groeven langs de Schelde en bij Sim-
pelveld. En Romeinen haalden al tufsteen uit de Eifel
voor hun castellums.
Franse Ardennen bij Verdun en Bar-le-Duc. Buiten het Maas
gebied zijn in Dorestad, Utrecht en Oosterend op Texel kalk
stenen sarcofagen aangetroffen uit de zevende tot negende
eeuw. In 1054 is in Utrecht een bisschop Bernulfus in een
zandstenen sarcofaag begraven. Maar omdat in Dorestad,
dat in de tiende eeuw werd verlaten, ook zandstenen sar
cofagen zijn aangetroffen, kunnen we het gebruik van deze
sarcofagen in ieder geval dateren vanaf de tiende eeuw.
Steengroeven produceerden natuurlijk veel meer objecten
dan alleen sarcofagen: doopvonten, drempels, lateien,
altaren, bouwblokken voor kerken of kastelen, enz. Zo
kwam vanaf de veertiende eeuw uit Bentheim gele zand
steen waarvan naast sarcofagen ook doopvonten en later
de stenen van het paleis op de Dam van werden gemaakt.
Het transport hiervan ging over de Overijsselse Vecht naar
Zwolle en van daar verder naar de klanten.
In de Grote Kerk van Alkmaar vind je een viertal grafzerken
gemaakt van ledesteen uit steengroeven aan de Schelde
in de buurt van Gent en ook de grafzerk van de in 1296
vermoorde graaf Floris V - in de Grote Kerk van Alkmaar -
is gemaakt van ledesteen. Uit de Eifel kwam tufsteen voor
de kerkjes die vanaf de elfde eeuw werden gebouwd en
de al bestaande houten kerkjes vervingen.
De sarcofaag van Het Sterkenhuis is van bontzandsteen.
Deze is dus ooit via de Rijn naar Dorestad of Utrecht
getransporteerd en vandaar verder naar onze streken.
Een afstand van al gauw 500 kilometer.
Andere sarcofagen in de omgeving
Sarcofagen worden vooral aangetroffen op plekken die
al vroeg bewoond waren. In Noord-Holland bijvoorbeeld
op Wieringen en Texel, in plaatsen aan de duinvoet zoals
Bergen, Egmond en Beverwijk, op de oude strandwallen
- waar bijvoorbeeld Heiloo op ligt - en in een oude han
delsplaats als Medemblik. Maar ze komen ook voor in
dorpen die vanaf de tiende eeuw of eerder ontstonden
tijdens de ontginning van het veenlandschap, getuige
een sarcofaag in Zuid-Scharwoude.
Er moeten in Noord-Holland van boven het IJ nog min
stens dertig sarcofagen zijn. Wieringen spant de kroon
met minstens dertien sarcofagen, in Heiloo kennen we er
vier, waarvan er echter één in brokken achter het stadhuis
van Alkmaar ligt en één op het terrein van de abdij van
Egmond. Beverwijk heeft er één gehad, in de verdwenen
Buurkerk van Egmond moeten ooit drie sarcofagen hebben
gelegen, en een sarcofaag uit Schagen bevindt zich nu in