De Hoge Vierschaar in de zaak
van de messentrekker
De verslagen van sommige rechtszittingen
van de Hoge Vierschaar - het plaatselijke
rechtscollege dat hier sedert de middeleeu
wen tot aan de Franse Revolutie rechtsprak -
zijn bewaard gebleven (zie ook de Bergense
Kroniek van november 2017 en april 2019).
De zaak die we hier bespreken, is een zaak
uit 1646 van een messentrekker.
3 07 Pbcaten_t. i.Bootk. n.Tir. i.DccL
Fiacact vanden Have van Holland t.
Pl.icictUtrotrende dt gratie memdrruidkheydt vun HhctJUgm, dit inden
Ill I.
Soo wie op ecnen anderen in grammen moede
ccrfl fijn Mes oirc geweer treckt't zy of yemandt
dacr deur werde ghcquetft ofte niet, fal verbeuren
twintich pont.
V.
Ende foo yemant den anderen quetrten buyten
norelijckc defenrie ende verweringe fijns Lijfsfal
verbeuren dertich pont, ende noch daer-en-bovcn
arbitralickcn gecorrigeert werden na de ghelegent-
hcy t vandc faecke.
De eis
Gerrit Reijersz. van Schoorel, in cas crimineel eijscher, contra Jan
Jansz. Besteman, buijrvrijer ende inwoonder aldaer, ingedaegde
in persoon bij edicte clockgeslach ende affiche van billetten soo
aende raethuijse, kerckedeur als aen de wooninge van de inge-
daegde geaffigeert ende gelevert.
Eijscher seijt dat den ingedaechde soo nu soo dan sijn werck
van regten ende smijtende maeckende, daer inne hij soo vergift
ende verhart is geworden dat hij te rugge stellende alle eere ende
gebooden goods hem niet en heeft ontsien op den 29 maij laest-
leeden op Schooreldam ten huijse van Gerrit Jansz., waert aldaer,
nadat hij alvoorens seer swaerlijck hadde gequest, de soon van
Jan Groen op ter selver stont meede mette blooten opsteecker te
grieven den persoon van Cornelis Jacobsz. Wildeboer, buijrvrijer
2
ANNELIES VAN DER WAL
EN ERIC VAN DER WAL
Een kleine voorgeschiedenis
In de zaak van de pausgezinden (beschreven in de Bergense
Kroniek van november 2017) kwamen we Aeltje Frans tegen,
op wier erf zo'n 150 pausgezinden bijeenkwamen. De broer
van Aeltje, ene Jacob Fransz., raakte in 1646 op Vasten
avond betrokken bij een steekpartij in Oostdorp ten huize
van Pieter Fredericxsz., waarbij Jacob Fransz. en ene Jan
Jansz. Besteman, een jonggezel uit Bergen, elkaar met mes
sen te lijf gingen. Jacob Fransz. was aan zijn hoofd 'dapper'
gewond, Jan aan zijn hand en lip. Deze zaak kwam voor op 9
juni 1646. De uitspraak was dat de twee ieder een boete van
ƒ30,- moesten betalen: een boete die volgens het plakkaat
(toenmalige verordening) op zulke handelingen stond.
Nog meer aanklachten
In dezelfde rechtszitting van 9 juni wordt Jan Besteman nog
een keer aangeklaagd - dit keer voor een steekpartij op 29
mei 1646, waarbij Jan twee slachtoffers maakte, van wie er
een aan zijn verwondingen overleed. Hierover gaat de vol
gende rechtszaak.
In een kroeg op Schoorldam met als waard Gerrit Jansz.,
was het weer mis met Jan Jansz. Besteman. Hij trok met
grammen moede sijn opsteecker (lang mes, dolk) omme daar-
meede te quetsen eenen Cornelis Jansz. Groen woonende tot
Outcarspel. Het slachtoffer raakte ernstig verwond, maar
bleef in leven. Jan moest hiervoor wederom ƒ30,- boete
betalen. Maar Jan was nog niet uitgeraasd; hij ging nu ook
Cornelis Jacobsz. Wildeboer uit Schoorl met zijn mes te lijf.
Hij raakte hem in de hartstreek, waar de hartader werd ge
raakt. Na vijf dagen overleed het slachtoffer. Daarmee werd
een eenvoudige kroegruzie een criminele daad.
Jan Jansz. Besteman wilde echter na zijn daad zijn arrestatie
niet afwachten en vluchtte uit Bergen weg zodat hij uit han
den van de schout kon blijven. De rechtbank probeerde hem
LrJ*de iddm Ht&mdt s ZtdrnAt nxb Vtitfimtk atsdfnppfrprtmriia cLdc dhr £0
Febimrij i 9.
Het plakkaat over doodslag; 1589. Afgebeeld zijn: de titel en de artike
len IV en V. Bron: Groot Placaet-Boeck, deel 1, Den Haag, 1658.
als nog te arresteren, onder andere door het verspreiden
van biljetten die op openbare plaatsen te lezen waren. Bo
vendien verzocht de rechtbank ook de omliggende gemeen
ten of ze de voortvluchtige wilden aanhouden.
In het verslag van de rechtszitting van de Hoge Vierschaar
van 9 juni 1646 is het volgende te lezen.
