Judell en Zeiler -
een Bergense verbintenis
Deel 2: 1940 - 1948
In de Bergense Kroniek van november 2018
stond het eerste deel van de beschrijving van
de band tussen de Bergense families Judell
en Zeiler. Jurist Herman Judell en hotelhouder
C.F. Zeiler waren buren aan het Van Reenen-
park en werkten jarenlang samen in het VVV-
bestuur. De jonge mr. Frits Zeiler ging in 1938
een associatie aan met Judell op het advoca
tenkantoor aan het Ritsevoort in Alkmaar. We
hervatten het verhaal op 10 mei 1940.
12
FRITS DAVID ZEILER
Al in de vroege ochtend van 10 mei 1940 werd Bergen op
geschrikt door de oorlog, doordat het vliegveld in de Ber-
germeer door de Luftwaffe werd gebombardeerd. In de
dagen die volgden was het dorp zelfs even frontgebied,
tot Nederland moest capituleren na dat nog veel zwaar
dere bombardement op de stad Rotterdam. De kanonnen
zwegen, de Duitse soldaten trokken verder het land in en
bereikten op 17 mei de kust. Daarmee begon de Bezet
ting, waarvan niemand wist hoe lang die zou duren en
welke verschrikkingen die met zich zou meebrengen. Zo
goed en zo kwaad als het ging hervatte iedereen zijn taak:
bestuurders en ambtenaren, ondernemers en arbeiders,
rechters en advocaten. Herman Judell, die onder de wa
penen was geroepen, werd gedemobiliseerd en kon dus
formeel zijn advocatenpraktijk samen met zijn compagnon
Frits Zeiler hervatten. Het kwam er niet echt meer van.
Judell was zeer aangeslagen, niet alleen door de oorlog
maar ook door het verlies van zijn broer Paul, die daags
na de capitulatie zelfmoord had gepleegd. Samen met zijn
vrouw trok hij zich terug op een woonboot in Nieuwkoop.
Huize Lomi aan het Van Reenenpark werd intussen ver
huurd, onder meer aan de schrijver Victor van Vriesland.
De Nederlandsche Unie
Dat de Bezetting grote gevolgen zou hebben voor de
samenleving, was voor velen niet direct duidelijk. De
verslagenheid over de vlucht van koningin en regering
was weliswaar groot, maar toen de Duitse militairen zich
in het algemeen 'correct' bleken te gedragen en alle
overheidsinstellingen gewoon bleven functioneren, was
de (achteraf naïeve) gedachte 'dat het allemaal wel mee
zou vallen' wijdverbreid. Wel was men beducht voor een
machtsovername door de NSB. Die angst leidde tot een
nationale politieke beweging: de Nederlandsche Unie met
het motto 'Blijft Nederlander in de Nederlandsche Unie'.
De officiële oprichting vond plaats op 24 juli 1940 door
J. Linthorst Homan, J.E. de Quay en L. Einthoven, die zich
als 'driemanschap' hadden laten inspireren door hun verre
voorgangers na de ondergang van Napoleon in 1813.
Terwijl andere politieke en maatschappelijke organisaties
de één na de ander werden verboden of onder curatele
gesteld, hoopten de oprichters op een verdediging van
de Nederlandse traditie van verdraagzaamheid, tolerantie
en respect binnen de nieuwe machtsverhoudingen. De
beweging sloeg enorm aan en verwierf al snel een grote
aanhang. De afdeling Bergen was een der grotere en
telde op 1 november 1941 648 leden - bijna 10% van de
bevolking. Velen van hen waren voordien actief geweest in
andere idealistische groeperingen, zoals jeugdorganisaties
en organisaties van vrijdenkers en Esperantisten. Secretaris
werd mr. Frits Zeiler.
De verharding van het Duitse regime werd al in de loop
van het eerste oorlogsjaar duidelijk en daarmee nam de
toch al geringe speelruimte voor de Unie af. Vaak wordt
achteraf gezegd dat men al veel te veel mééboog, maar
De woonark Meroti 2 in Nieuwkoop waarop het echtpaar Judell
tijdens de oorlog woonde. Achterop deze foto staat een opdracht
geschreven: 'Aan mijn vriend C.F. Zeiler, van Judell'.
