te Xitbt «Mtw
tot zijn dood in 1577 dijkgraaf van de Hondsbossche en
Duinen tot Petten. Van Jutphaes volgt ook daar Craenhals
dan op.
Het Beleg van Haarlem en Alkmaars Ontzet
De steden in Holland willen liefst geen partij kiezen, aan
gezien ze dan een bezettingsmacht te voeden krijgen en
meegetrokken worden in de strijd. Toch hebben verschil
lende steden in Holland - zoals Alkmaar, Gouda, Leiden,
Dordrecht en Gorinchem - eind juni 1572 de kant van de
Opstand gekozen.
Op 4 juli 1572 sluit Haarlem een akkoord met de commis
sarissen van de Prins van Oranje en op 22 augustus wordt
het stadsbestuur vervangen door 'gematigd katholieken'.
Begin december staat de vroedschap voor het dilemma
om toe te geven aan de brieven van Bossu, de Spaanse
stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht, en de
Spaanse veldheer Don Frederik, zoon van de hertog van
Alva, om de kant van de koning te kiezen. Op 4 december
nemen de geuzen de macht over en 'zuiveren' de Haar
lemse vroedschap. Op 11 december vangt het beleg aan.
De bevolking en de troepen aan beide kanten lijden door
de zeer koude winter. Het beleg duurt tot 12 juli 1573 -
langer dan Don Frederik voor ogen had.
De Spaanse overwinning wordt bekrachtigd met een ak
koord. Plundering wordt afgekocht maar de 'gezuiverde'
vroedschap wordt gedood. Het opstandige leger wordt niet
gespaard, met uitzondering van de Duitse huurlingen. De
Haarlemse bevolking komt er relatief goed vanaf. Na het
beleg wordt Sebastiaen direct schout van Haarlem. Zijn for
mele benoeming volgt later. Lancelot van Brederode - voor
Craenhals een bekende van de brandschatting van Bergen
in 1571 - wordt na de inname direct opgepakt en onthoofd.
De Spaanse overwinning op Haarlem leidt direct tot het
beleg van Alkmaar, dat duurt van 21 augustus tot 8 ok
tober 1573. De geus Nicolaas Ruychaver zit dan met een
vendel (compagnie) in de Abdij van Egmond en zorgt
ervoor dat Jacob Cabeliau met de prinsentroepen toe
gang krijgt tot de stad Alkmaar. De stad wordt door de
Spanjaarden aangevallen vanuit het noorden, waar de
stadsmuur nog niet verstevigd is. Kanonnen nemen de
stadsmuur onder vuur en de Spanjaarden voeren verschil
lende aanvallen uit op de muur bij de Friese Poort en de
Rode Toren, echter zonder doorbraak. Het Spaanse leger
geeft op nadat de dijken rond Alkmaar in opdracht van
Willem van Oranje zijn doorgestoken. Bij de aftocht wor
den Oudorp, en Huiswaard, Koedijk en Schoorl in brand
gestoken. Bergen blijft gespaard.
Bergen speelt in deze tijd een belangrijke rol als weg- en
waterverbinding met de belangrijke noordelijke Spaanse
stellingen in Oudorp. Het Spaanse leger gaat via de Ken-
nemer duinrand naar Bergen en verder via de Kogendijk
richting Huiswaard (en omgekeerd).
Tijdens het beleg zijn in Bergen tien Waalse vendels en
400 ruiters gelegerd, zo'n 1700 man. De naam Spaansepad
komt uit deze tijd: dit was de directe verbinding tussen het
centrum van Bergen en het huis Cranenbergh, waar Sebas
tiaen Craenhals zeker gastheer zal zijn geweest tijdens het
beleg. De aarden omringende wal aan de zuidkant van het
huis zou in die tijd als verschansing gediend kunnen heb
ben. Dat Sebastiaen een rol heeft gespeeld bij het beleg
van Alkmaar is zeker. Het baljuwschap van de Nieuwburg
staat op het spel. Zijn kennis over het waterbeheer en het
gebied rond Alkmaar komt de legerleiding goed van pas.
Volgens Pieter Christiaensz. Bor zouden Sebastiaen Craen
hals en Thomas Bartholomeusz eind september Don Frede
rik raad hebben geven over het wassende water als gevolg
van het doorsteken van de dijken en het openzetten van de
sluizen. Zij zouden gezegd hebben 'dat het hoge water de
Spanjaarden niet zou deren'. Don Frederik neemt dit advies
niet ter harte. De regen - met slecht begaanbare wegen -
en de naderende winter geven de doorslag. Dat de opstan
delingen de draak steken met Sebastiaen Craenhals blijkt
uit een geuzenlied uit 1576 met de strofe:
we btgwpcii fr&engAttl&hi
tttgebia jjljen/f en (toJe
fctjjtjfflaciVeErtf^ïiiiunteiF j
WÖitfgaberf fbpimffle frfjoone fits
fwcpufii r?rt fetiifti ïdiopaofïê bfrattiij*
in: m'rukcL ncnntÊL'&rrt tnbn
ggemvfgttrt.
JFaS icgfjtfege.
O Craenhals ghy hebt ons bedroghen
Dat ghy ons voor Alckmaer brocht
U raedt is niet dan loghen
Dat hebben wy nu besocht
Ghy beloefdet ons also fiere
Alckmaer te crijghen binnen een weeck
Met al dees Noorder quartieren
Maer gaet ons ouer stieren.
U Compas dat mist een streeck.
8
BERGENSE KRONIEK, APRIL 2019
;j r, _:jh-