Dit artikel is gebaseerd op de monografie over Park Meerwijk
van E. van Leeuwen en E. Mattie.
De auteur, Erik Mattie, is lid is van het bestuur van de Stich
ting Behoud Bouwkunst Bergen.
De zoektocht naar de Blauwe Vogel, een populair verhaal
van Maurice Maeterlinck uit 1911, symboliseert de zoektocht
naar geluk, dat uiteindelijk dicht bij huis is te vinden.
6
BERGENSE KRONIEK, APRIL 2018
Drie landhuizen (XII, XIV, XV) aan de Meerweg van architect P. Kra
mer, in 1922 afgebrand. Foto net na de bouw gemaakt door Bernard
Eilers. Collectie Nederlands Architectuur Instituut, Rotterdam.
maken een uitzondering in mijn oogen, zij zijn zeer mooi, doch
behooren niet tot de moderne architectuur.' Meerwijk was voor
Staal niet zozeer een jeugdzonde als wel een traumatische
gebeurtenis. Maar daarmee deed hij zichzelf onrecht aan.
Het is evident dat niet alles naar wens ging tijdens de bouw,
maar na een eeuw staan de huizen, met uitzondering van die
van Kramer, nog fier overeind. De huizen zijn erkend als rijks
monument en de waardering voor de Amsterdamse School
is in de jaren alleen maar toegenomen.
De schok van het nieuwe
Staal was zwaar teleurgesteld, Wijdeveld lyrisch, maar er
waren veel meer kritieken bij de oplevering van de huizen.
De heftige kritieken die loskwamen, positief en negatief,
duidden erop dat er echt iets nieuws gaande was. De woe
dende reacties op de architectuur gaven een gemoeds
toestand weer: 'wanstaltig, ongezond en ziekelijk', maar
ook 'gekhuizen' waren de kwalificaties. Daarbij valt op dat
de collegiale kritieken milder en beter onderbouwd wa
ren dan de scheldkanonnades van de leken. Het journaille
realiseerde zich terdege dat in Bergen een nieuwe stro
ming in de bouwkunst gepresenteerd werd. Ook al waren
de uitingen van de architecten sterk individualistisch van
aard, met recht kon gesproken worden van een kraam
kamer. Daarbij stelden de diverse auteurs zich de vraag
of de nieuwe bouwkunst in Nederland zich, in de betere
wereld van na de Eerste Wereldoorlog, in deze richting
moest ontwikkelen. De discussie werd, sterk polemisch,
mede aangezwengeld door de in 1917 opgerichte Stijl.
Deze beweging verafschuwde de artistieke vormwil van de
Amsterdamse School. Andere architecten, die later meer
de functionalistische kant zouden opgaan, zoals H. Hoste
en A. Boeken, waren veel milder in hun beoordeling, maar
zagen uiteindelijk geen toekomst in deze nieuwe stroming.
De aanstichters van de discussie, Heystee en Staal, waren
zich niet bewust van het historische belang van hun pro
ject, en evenmin gevleid door alle ophef die was ontstaan
over Park Meerwijk. Staals defaitistische attitude in dezen
- in plaats van het project te verdedigen als zijnde modern
en experimenteel - heeft er ongetwijfeld toe bijgedragen
dat hem niet de plaats in de Nederlandse architectuurge
schiedenis is toegekend die hem toekomt.
Het Signaal
In de bespreking van de huizen in Park Meerwijk werd
door een aantal critici ook aandacht besteed aan de aldaar
tentoongestelde schilderijen. Heystee bewonderde een
aantal schilders van de expressionistische schildersgroep
Het Signaal, een destijds toonaangevende beweging die
aan de basis stond van wat later de Bergense School is
gaan heten. Het zou een apart artikel vergen om op de be
tekenis daarvan nader in te gaan.
De huidige staat
De overgebleven huizen zijn overwegend in goede staat.
Alleen de huizen van Kramer en de bovenste helft van
Beukenhoek van Margaret Kropholler zijn door brand
verwoest. De Ark, Staals meesterwerk, is voorbeeldig ge
restaureerd en ook de andere huizen kunnen ondanks het
'gemarchandeer' bij de bouw nog wel een eeuw mee. Na
tuurlijk zijn er aantastingen en helaas zijn er interieuronder
delen in de loop der jaren onoordeelkundig gesloopt. Met
name de drie geschakelde villa's van Staal aan de Lijtweg
zouden een integrale renovatie of zelfs restauratie verdie
nen. Maar misschien treuriger is de verwaarlozing van de
parkachtige omgeving, waardoor de samenhang tussen de
huizen vertroebeld is geraakt. Carports en andere bouw
sels, hekken en (te) dichte begroeiing hebben ertoe geleid
dat de huizen van elkaar geïsoleerd zijn geraakt en niet
meer deel lijken uit te maken van het groene gesamtkunst-
werk dat het ooit was. Hopelijk leidt het eeuwfeest ertoe
dat de bewoners de handen ineenslaan en gezamenlijk de
verrommeling van het groen een halt toeroepen.
Bronnen
- Eline van Leeuwen en Erik Mattie. Park Meerwijk, Villapark te Bergen,
Manifest van de Amsterdamse School. Amsterdam, 2005.
- H.Th. Wijdeveld. Het park Meerwijk te Bergen. Wendingen, jaargang 1,
nr. 8, augustus 1918.
- H.Th. Wijdeveld. Het Signaal. Architectura 24 (1916), pp. 318-320.
