MEERHOEK
'Zomerhuis' Meerhoek (XVI) van architect C.J. Blaauw, tegenwoordig
bekend als De Ster. Boven: Foto net na de bouw gemaakt door Ber
nard Eilers. Onder: Plattegrond. Collectie Nederlands Architectuur
Instituut, Rotterdam.
afgebrande) huizen van Kramer, die hij een 'dichterlijke
grootheid' toekende. Daarbij onderkende hij de oosterse,
Japanse, maar ook evident Engelse invloeden op het werk
van de 'jonge bard'.
De (zelf)kritiek van Staal
Zo positief als Wijdeveld was, zo negatief was Staal zelf.
Al voor de oplevering van de huizen verbood hij de vak
pers foto's te publiceren, een verbod dat juridisch overi
gens geen enkele kracht had en dat dan ook vaak gene
geerd werd. In zijn vele brieven over Park Meerwijk uitte
Staal zich steeds negatiever over de huizen en ook over
Heystee, zijn mecenas. Zo schreef hij in een brief geda
teerd 20 april 1919: 'Het werk te Bergen is zowat 2 weken na
het begin van uitvoering met toewijding door den principaal
behandeld. Toen is het scharrelen, knoeien, marchandeeren
zachtjes begonnen en krachtiger en krachtiger geworden. Het
resultaat is nu verhanneste huizen in een miserabele uitvoe
ring. Het beminnenswaardige dorpje Bergen Binnen is voor de
5 architecten van Meerwijk een plaatsje geworden, dat nooit
meer bezocht kan worden...' En even verder: 'De onbezon
nen handelingen van de principaal i.z. constructie en uitvoe
ring, steeds tégen en achter de architecten, zullen hem wel een
aardige bom duiten kosten, want natuurlijk gaat die ellendige
verzorging bij den opbouw de huizen aantasten.'
De kritiek van Staal schoot alle kanten op: het schilder
werk, de kleuren, materiaal en zelfs de tuinaanleg kregen
er genadeloos van langs. Voor wat betreft de bouwfysische
aspecten was dat niet onbegrijpelijk. Goede architectuur
lekt immers, want goede architectuur is vernieuwend en
per definitie experimenteel. De schilder Jaap Weyand kon
ervan meepraten: hij ervoer na anderhalf jaar wonen in
De Ark de tekortkomingen van het huis aan den lijve. Hij
wees Staal op talloze bouwkundige gebreken. Staals ant
woord (22 januari 1920) was begripvol, maar hij wees de
verantwoordelijkheid af, omdat hij weliswaar de ontwerper
was, maar niet de architect en omdat de uitvoerders niet
hadden geluisterd naar de ontwerper en zijn opzichters.
In deze brief vergoelijkte hij nog de rol van Heystee die hij
goede, zelfs onbaatzuchtige bedoelingen toedichtte, maar
die volgens hem te veel vertrouwde op onbekwame uit
voerders. Heystee kón volgens Staal ook niet anders om
dat de schaarste aan bouwmaterialen (vanwege de invoer
beperkingen in de oorlogsjaren) de prijzen op schandalige
wijze opjoeg. Wat het een met het ander te maken heeft
is niet duidelijk, te meer omdat Staal in dezelfde brief een
plaatselijke aannemer aanbeval. In ieder geval werden de
uitvoerders schuldig bevonden en vermoedde Staal dat
Heystee wel voor de schade zou willen opdraaien, omdat
zijn huis De Ark anders als geheel 'ten ondergang is opge
schreven'. Wanneer de bewoner wilde verbouwen, moest
hij dat volgens Staal vooral doen, want hemzelf kon het
allemaal niks meer schelen.
De laatste brief van Staal over Park Meerwijk was gericht aan
ir. Arie Keppler, de toenmalige directeur van de Gemeente
lijke Woningdienst van Amsterdam, die op het punt stond
een excursie te organiseren naar Park Meerwijk met leden
van de Engelse Architectural Association. De brief vatte nog
een keer alle wrok van Staal krachtig samen: 'De villa's zijn,
waar de architecten geen macht over de uitvoering hadden,
eenvoudig verschrikkelijk uitgevoerd met de grofste afwijkin
gen van de tekeningen. B.v. aan de door mij gebouwde huizen
ontbreken onmisbare terrassen, aanbouwen en tuinmuren, alle
kleuren zijn verkeerd, en de technische uitvoering is beneden
het laagste peil. In den tijd dat deze villa's gebouwd werden,
zijn mijn haren uitgevallen of grijs geworden en ben ik de zelf
moord zeer nabij geweest. Het is, in ernst, in het Park Meerwijk
een weerzinwekkende knoeiboel, die, zo mogelijk, niet door
vreemdelingen moet bekeken worden. De 3 villa's van Kramer
5
HONDERD JAAR PARK MEERWIJK
