Sebastiaen Craenhals,
Bergense baljuw
Deel I: van officier tot dijkgraaf
-ï-I
Sebastiaen Craenhals is baljuw van Bergen en
wordt in 1577 door rondtrekkende troepen
vermoord in de achtertuin van zijn woonstede
Cranenbergh te Bergen. Wie is deze man en
wat is de aanleiding voor de moord? Dit
wordt beschreven in een tweeluik. Dit eerste
deel 'van officier tot bestuurder' geeft een
beeld van de afkomst, de loopbaan en de
handelwijze van Sebastiaen Craenhals.
15
BEN IDE MIN
Craenhals en Brederode
In de bekende stukken wordt Sebastiaen Craenhals voor het
eerst in relatie tot Bergen vermeld in 1557. Hij wordt dan als
schout van Bergen genoemd in een akte over een marktdis-
puut in Alkmaar. Daarvóór heeft hij 22 jaar gevochten in het
leger van keizer Karel V, onder andere als kapitein. Na zijn
militaire loopbaan vestigt hij zich in Haarlem en blijkt al snel
een bestuurlijke functie voor de heer van Bergen, Hendrik
van Brederode, uit te oefenen.
Waarschijnlijk hebben Sebastiaen Craenhals (ca. 1525-1577)
en Hendrik van Brederode (1531-1568) elkaar leren kennen
in Brussel, waar de beide families gevestigd zijn. De vader
van Hendrik, Reinout III van Brederode, heeft dan een voor
aanstaande bestuursfunctie als lid van de Raad van State
en van het Gulden Vlies, en als raads- en kamerheer van
Karel V. Hij resideert in Brussel. Zijn zoon Hendrik is gebo
ren in het gewest Brussel en wordt op jonge leeftijd officier
in het leger van Karel V. Zoals hieronder te lezen is, is de
familie Craenhals een voorname familie in Brussel. Daarnaast
heeft Sebastiaen Friese adellijke voorouders en hebben de
Brederodes een warme band met de Friese adel.
De handtekening van Sebastiaen Craenhals.
Links: het wapen van Sebatiaen Craenhals van Hottinga,
samengesteld door de auteur op basis van heraldische beschrijving;
links de Friese adelaar, rechtsonder de drie schelpen van Hottinga,
rechtsboven de halvemaan en twee sterren van Van Kee en in het
midden het wapen van Craenhals.
Rechts: het zegel van Sebastiaen Craenhals toont het wapen,
vastgehouden door een kraanvogel met links de Friese adelaar
en rechts het wapen van Craenhals. Dit zegel hangt onder de
overeenkomst van Hoogheemraad Uitwaterende Sluizen met Edam
van 12 december 1567. Collectie Waterlands Archief.
Afkomst en aanzien
Sebastiaens volledige naam luidt Jonkheer Sebastiaen
Remertsz. Craenhals van Hottinga. Na zijn overlijden wordt
zijn adellijke titel Jonkheer Van Hottinga doorgegeven aan
zijn zoon Rieuwert, terwijl zijn andere kinderen alleen de
achternaam Craenhals dragen. Vermoedelijk zijn deze twee
namen door een huwelijk van de voorouders van Sebastiaen
bij elkaar gekomen. Dat is ook te zien aan het familiewapen:
het adellijke wapen van Hottinga is in het midden aangevuld
met het wapen van Craenhals: een rood hartschild met een
zilveren dwarsbalk en drie zilveren wolvenkoppen.
De familie Van Hottinga is een oudadellijk Fries geslacht
en bewoonde in de 14de en 15de eeuw de Hottinga-state
(burcht) in Wommels - ten noorden van Bolsward - en de
Hottinga-stins (steenhuis) in Nijland - tussen Bolsward en
Sneek. Leden van de familie Hottinga studeren voor priester
in Keulen en rechten in Leuven en krijgen hoge aanstellin
gen, onder andere in Franeker. De familie behoort tot de
Schieringers, die trouw zijn aan de Saksische machthebbers.
Ze krijgen het aan de stok met de Vetkopers uit het naast
gelegen Oosterend en Bolsward die gesteund worden door
1 CRAENHALS VAN HOTTISVCA T
