Bergen. Hoe de protestantse kerkbesturen destijds over
het katholicisme dachten, blijkt duidelijk uit een open brief
aan de Staten van Holland en West-Friesland van wat late
re datum, getiteld Remonstrantie, van de Gedeputeerden der
Synoden [colleges van kerkbesturen] van Zuyd- en Noort-
holland, aen de Ed. Groot Mog. Heeren, de Heeren Staten
van Hollant ende West-Vriesland, tegens den Aenwas en Stou-
tigheit des Pausdoms. Hierin werd opgeroepen om uitingen
van de Paepse Godsdienst te bestraffen, zoals blijkt uit de
volgende passage.
De loffelijke Plakkaten en Resolutien van hun Ed. Groot
Mog., reets te voren genomen en geëmaneert, met alle nadruk
en nieuwe ernst zonder eenige conniventie te doen executeren,
en wel:
- Tegens de vermeerderingen en vergrootinge der Paepse Ker
ken &c (etc.)
- Tegens het toelaten der Ingezetenen tot de Kerken van
Roomse Ambassadeurs en Ministers van andere Paepse Mo-
gentheden &c.
- Tegens het publyk oeffenen van de Paepse Godsdienst,
openbaer te Kerk gaen &c.
- Tegens het houde van Paepse schoolen en Byscholen door
Papen, Kloppen (lekenzusters) ofte andere &c.
- Tegens de Paepse Regenten, en die daer toe konnen en moe
ten betrokken worden &c.
- Tegens het hertrouwen der Pausgesinden door hunne Pries-
teren &c.
- Tegens het vermaken van goederen aen Kloosters en Gestig-
ten zoo binnen als buyten 's Lands &c.
- Tegens de Bedevaerden, Kruyperyen en openbare supersti-
tien der Roomsgezinden &c.
- Tegens het drukken en inbrengen van Paepse Boeken hier
te Lande &c.
Een vergadering van pausgezinden
Ondanks al deze van hogerhand opgelegde belemmerin
gen om het katholieke geloof uit te oefenen, werd er in
Bergen in december 1645 een vergadering van 150 'paus
gezinden' gehouden. De eigenaresse van het huis waar
deze bijeenkomst plaatsvond, ene Aeltje Frans uit Bergen,
werd aangehouden en voor de Hoge Vierschaar gebracht
om hiervoor bestraft te worden. Twee anderen, waarschijn
lijk de organisatoren van deze bijeenkomst, moesten zich
eveneens voor de Hoge Vierschaar verantwoorden. Het
waren Jan Claasz. Backer en Cornelis Jansz. Streecker; ook
zij kwamen uit Bergen. Van de overige bezoekers werd
de naam genoteerd en ook hen hing een straf boven het
hoofd. Hoewel helaas niet alle processtukken bewaard zijn
gebleven, is het toch interessant te zien hoe men met dit
curieuze delict omging. Er werden twee strafprocessen
gevoerd - tegen Aeltje Frans en tegen de organisatoren -
die min of meer met elkaar verweven zijn.
Het proces tegen de organisatoren
Men heeft Jan Claasz. Backer en Cornelis Jansz. Streecker
kennelijk beschouwd als de organisatoren van de bijeen
komst van 150 pausgezinden die in het huis van Aeltje
Frans bijeenkwamen om daar een katholieke preek aan
te horen. Iets wat in die tijd ten strengste verboden was.
We bespreken drie rechtszittingen, te beginnen op 6 juni
1646. Hiervóór moet nog een zitting van de Hoge Vier
schaar hebben plaatsgevonden, maar helaas ontbreken de
processtukken hiervan.
6 juni 1646: de eis
De baljuw heeft de eis voor de heren al bepaald. Deze
luidt dat de beide gedaagden de boetes moeten betalen
voor alle personen die op deze bijeenkomst aanwezig
waren. Hiervoor zouden zij een obligatie moeten tekenen,
een soort schuldbekentenis. Bovendien eiste de baljuw
een onderpand, het zogenoemde namptissement, voor het
bedrag van de boete, groot ƒ25,- voor iedere persoon die
aanwezig was, tezamen een bedrag van ƒ3750,-.
Vierschaar verklaard
Het woord vierschaar wordt als volgt verklaard. Men
zette vier schepenbanken in een vierkant, waarbij ook
vaak een touw om deze banken werd gespannen. Bin
nen deze afgepaalde ruimte werd de officiële rechts
zitting gehouden. Bij de Vierschaar waren het meestal
de schepenen die recht spraken in civiele zaken, maar
bij de Hoge Vierschaar waren het leenmannen, men
sen van adel die de strafzaken moesten behandelen.
Het Oudhoogduitse woord scranne betekende stoel,
bank of in dit geval schepenbank. Dit zeer oude
woord is bewaard gebleven in het woord vierschaar.
- Tegens het inkomen en verblyven der geordende Priesters,
Munnikken en Jesuiten &c.
- Tegens de zoo gevaerlyke Pausselyke Hierarchie hier te
Lande &c.
- Tegens het senden van Hollandsche kinderen naer Paepse
en Jesuitische schoolen te Leuven, Keulen, Romen &c.
3
