De Hoge Vierschaar in de zaak
tegen de pausgezinden
Remonftrantievan
dc Gedeputeerden der
Synoden van Zuyd- en
Noorthollandaende
Ed. Groot Mog. Hee-
rende Heeren Staten
van Hollant ende Weft-
Vriesland, tegen s den
Aenwas en Stoutigheit
des Pausdoms.
In het Alkmaars Regionaal Archief bevinden
zich - verstopt in een soort verzamelboek - de
verslagen van de rechtszittingen van de Hoge
Vierschaar. Vierschaar was de benaming van
plaatselijke rechtscolleges tijdens de middel
eeuwen en daarna tot de Franse tijd. Bij deze
verslagen zijn ook enkele bijlagen aanwezig,
zoals biljetten om rechtszittingen te affiche
ren. De verslagen behelzen diverse zaken,
zoals doodslag, messentrekkerij, aanranding,
beroving, visstroperij en een heimelijke lijn
baan om touw te vervaardigen in de duinen
bij Wimmenum, en veel meer. Een zaak die
van belang is voor de historie van Bergen, is
de zaak tegen de pausgezinden, die zich
afspeelde in 1646.
2
ANNELIES VAN DER WAL
EN ERIC VAN DER WAL
Het recht in Bergen
De heer van Bergen, ten tijde van dit proces Anthonis
Studler van Surck, was uit hoofde van zijn functie gerech
tigd recht te spreken in zijn heerlijkheid. Niet alleen over
zaken die lokale regels, verordeningen of keuren betreffen,
hij diende zich ook te houden aan de rechtsregels die door
de Staten van Holland en West-Friesland waren uitgevaar
digd. Nauwgezet waren alle mogelijke overtredingen en
misdaden met de daarbij behorende boetes vermeld op
zogenaamde plakkaten, zodat eenieder wist waaraan hij of
zij zich diende te houden.
De baljuw was in deze rechtszaken de vertegenwoordiger
van de heer. Hij moest onder andere aan de hand van deze
plakkaten de strafeis vaststellen, maar ook het uiteinde
lijke vonnis laten uitvoeren. De baljuw van Bergen, Gerrit
Reijersz. van Schoorl, was de vader van de secretaris van
Bergen, Reijer Gerritsz. van Schoorl.
De rechters van de Hoge Vierschaar waren de zogeheten
Mannen van Leen (leenmannen). Meestal vormde een drie
tal van hen het college van rechters, de zogeheten Hoge
Vierschaar. In dit proces zijn de heren P. Groenvelt, Hans
van Goorl, Gerardt van Vladeracken en Engel Huiberts Hil-
derius de voornaamste leenmannen. Zij moesten de straf
eis op zijn waarde bepalen en een vonnis vellen, oftewel
Een fragment van de gedrukte brief aan de Staten van Holland en
West-Friesland. Bron: Groot Placaet-boeck, Universiteitsbibliotheek
Utrecht
boetes en/of lijfstraffen vaststellen. De secretaris van de
Bergense Hoge Vierschaar was in deze tijd Reijer Gerritsz.
van Schoorl, die ook de secretaris van Bergen was.
Een tijdsbeeld
In de tijd dat dit proces tegen de pausgezinden (de katho
lieken dus) speelt, was de Republiek der Zeven Verenigde
Nederlanden nog in oorlog met Spanje. De Tachtigjarige
Oorlog, die pas in 1648 met de vrede van Munster beëin
digd zou worden, was tegelijkertijd een vrijheidsoorlog
en een godsdienstoorlog. De Spaanse overheersing en
de afschuw van deze heersers over het protestantisme
uitten zich in allerlei maatregelen, die in de Republiek tot
groot verzet leidden. De Beeldenstorm is een voorbeeld
van dit verzet. De aversie van het protestantse volksdeel
tegen het katholicisme was ten tijde van dit proces in 1646
nog sterk aanwezig. Reeds in 1583 werd stoutigheijt van
het pausdom als overtreding vermeld op de plakkaten. Dit
plakkaat is destijds ook toegezonden aan het gerecht in
