13
DE HAAKWALLEN EN HET ZEEGAT VAN BERGEN
Hevige verstuivingen
Hoewel de legende van Adelbert al vertelt over ver
stuivingen rond Egmond in de negende eeuw na Chr.,
begon het stuiven op de meest westelijke strandwal-
len pas goed vanaf de tiende eeuw. Hierdoor bereik
ten de Jonge duinen, mede door toedoen van de
mens, bij Schoorl hoogten tot bijna 60 meter Het
stuiven was een natuurlijk proces van eeuwen, met
alle gevolgen van dien. Zo werd in de zestiende eeuw
de Bergense buurschap Oudburg gedeeltelijk door
het zand van de Jonge duinen overstoven.
gen ontstonden nog strandwallen. Tijdens de Romeinse tijd
(ruim 2000 jaar geleden) lag de kust enkele kilometers verder
in zee dan nu. Maar omstreeks het jaar 1000 werd de zee
weer agressief (transgressie) en begon de kustafslag. Tijdens
zware stormen werden de door de mens van begroeiing ont
dane strandwallen afgeslagen. De westenwind blies het zand
op tot hoge Jonge duinen, die landinwaarts 'wandelden' tot
op de oude strandwal van Egmond aan den Hoef-Bergen.
De Bergense haakwallen nader bekeken
De haakwallen van Bergen zijn aan de noordoever van
de Bergen 2-geul door de vloedstroom gevormd. Er
wordt wel gesproken van 'de gevingerde haakwal van
Bergen'; in het afgebeelde fragment van de geomorfo-
logische kaart is te zien waarom.
De haakwallen raakten met elkaar verbonden door
o.a. overstuiving, aanslibbing van (pik)klei, vegetatie,
menselijke bewerking (egalisering, vuilstort e.d.) en be
woning. Daardoor zijn ze in het landschap niet meer zo
goed te onderscheiden. Het overgebleven microreliëf
duidt op enkele plaatsen (Zanegeest, Zakedijkje) nog
op hun aanwezigheid.
Over microreliëf gesproken: hoogtekaarten laten zien
dat het nu bewoonde haakwallengebied geheel binnen
de NAP-nullijn ligt, maar wel enkele hogere punten
telt: Vinkenbaan (+0,4 m), Sluislaan (+1,0 m), Oude
Bergerweg (+0,7m) en Zanegeest (+1,6 m). Zeker in
vergelijking met de omliggende polders, die uiteraard
onder NAP liggen.
In historische tijden beschikte elke buurschap op een
haakwal over een begrensd perceel landbouwgrond,
een zogenaamde geest. Zanegeest is hiervan de be
kendste; daarnaast kent Bergen de Westdorpergeest,
Oostdorpergeest, Noordergeest en Zuidergeest, en de
geest van het verdwenen Oudburg.
De omvang van het op de geomorfologische kaart aan
gegeven haakwallengebied is bescheiden. De breedte
- vanaf de Nesdijk tot de Duinweg - is ongeveer 3 km,
de lengte, gerekend vanaf de huidige duinvoet tot het
eind van de langste uitloper, bedraagt ongeveer 5 km.
Tussen de haakwallen liggen relatief smalle, afgesnoerde stroken
strand, waarop zich veenpakketten ontwikkelden. Van deze dikke
veenlaag komen door hevige kustafslag soms grote gedeelten
tevoorschijn; deze zijn dan na een storm op het Bergense strand te
vinden, zoals op deze foto te zien is. In de verte grondpalen van een
strandpaviljoen, aan de duinvoet fundamentresten van gesloopte
villa's aan de C.F. Zeiler Boulevard. Foto: Gerard Roosenboom, 1990
Haakwallen aan de noordoever van het Zeegat
Omstreeks 4000 jaar geleden ontstond de eerste haakwal
aan de noordoever van het Zeegat, de haakwal van Schoorl.
De drie Bergense haakwallen werden tussen 3500 en 3340
jaar geleden daaraan 'vastgeplakt'.
Het Zeegat was toen al versmald tot een geul, waarin de
stroomsnelheid als gevolg van het dichtslibben van de West-
Friese 'waddenzee' steeds lager werd. Uiteindelijk resteerde
een smal (1,5 km) en ondiep Zeegat. Omstreeks 3000 jaar
geleden verzandde het Zeegat en sloot de zeereep zich
definitief.
De noordelijkste - Schoorlse - haakwal vormt nu gedeeltelijk
de ondergrond van Bergen-Noord en van de Schoorlse buur
schap Aagtdorp.
De overige drie haakwallen - althans: de oostelijke uitlopers
ervan - zouden de ondergrond voor het dorp Bergen vor
men. Het westelijke gedeelte werd na het jaar 1000 door de
agressieve zee verzwolgen of verdween onder het zand van
Kalkgrens
Hoewel de afsluiting van de zeereep lang geleden
plaatsvond, bestaat er in het Bergense duingebied nog
altijd een bijzondere, zelfs Europese grens. Ten noorden
van de lijn Bergen-Bergen aan Zee vindt men lichtge
kleurd, kalkarm zand van Scandinavische oorsprong.
Zuidelijk van deze grenslijn bestaat de bodem hoofdza
kelijk uit kalkrijk zand, dat Maas en Rijn vanuit Midden
Europa aanvoerden. Biologen zien het onderscheid o.a.
door verschillen in de daar groeiende soorten planten
en struiken. Deze unieke scheidslijn is ontstaan door het
diepe Zeegat van Bergen, zes tot drie eeuwen geleden.
