worden. Volgens hen beschouwden de Duitsers Eriks zelf
als een saboteur. Ook de eventuele collaboratie van Eriks'
technische handelsonderneming kwam aan de orde. De
omvang van directe en indirecte leveringen aan de Duit
sers bleek gering.
Vergeleken met de straf die Fijn (officieel) kreeg, kwam
Eriks er genadig van af.
4. W.K. Sweerts (burgemeester juni 1944 - mei 1945)
Op 1 juni 1944 werd W.K. Sweerts (1904-1977) burge
meester in Bergen. Daarvoor was hij ambtenaar op het
ministerie van Onderwijs, Kunst en Wetenschappen in
Den Haag, waar hij zich bezighield met kunst en kunste
naars. Voor zover bekend had hij vóór juni 1944 geen
band met Bergen. Op 8 mei 1945 werd hij gearresteerd
en geïnterneerd. Tijdens zijn proces werd hem een actief
NSB-lidmaatschap ten laste gelegd. Hij was kringleider,
colporteerde met Volk en Vaderland en hing propa-
gandabiljetten voor zijn ramen. Eén gebeurtenis kwam
uitgebreid ter sprake. In februari 1945 betrapte Sweerts
de jonge Bergenaar Petrus (Piet) Dekker op het omzagen
van een mooie boom in de buurt van het Van Reenen-
park, waarna Sweerts dreigde de onverlaat naar de Orts-
kommandant te brengen. De jongeman nam de benen.
Volgens getuige Dekker, Piets vader, riep Sweerts: "Blijf
staan of ik schiet je voor je donder!" Piet bleef niet staan,
waarna Sweerts schoot. Gelukkig miste hij. Ter verdedi
ging verklaarde Sweerts dat hij het woord Ortskomman-
dant niet gebruikt had en dat hij slechts een waarschu
wingsschot had gelost.
Verder nam men Sweerts de tekst van een toespraak zeer
kwalijk. Het betrof een rede die Sweerts van plan was ge
weest uit te spreken bij zijn installatie tot burgemeester in
februari 1945 (tot februari was hij namelijk waarnemend
burgemeester). In die rede spreekt hij zijn vreugde uit
over de nieuwe lanceerinrichting voor V-1's in Bergen en
spreekt hij het vertrouwen uit dat de Duitse Wehrmacht
de Bolsjewieken zal verslaan. De rede is nooit uitgespro
ken; men had na de bevrijding in zijn huis een vel papier
aangetroffen waarop de rede met potlood was uitge
schreven.
Twee getuigen, Blom en Sijpheer, lieten een positief
geluid horen. Sweerts zou clandestiene bewoning oog
luikend hebben toegestaan, zou bij razzia's opgepakte
Bergenaren hebben weten terug te halen en zou in het
algemeen zijn NSB-lidmaatschap ten behoeve van de Ber
gense bevolking hebben gebruikt in plaats van misbruikt.
Tot slot verklaarde Sweerts zelf dat hij lid van de NSB was
geworden en gebleven omdat hij geloofde dat de Duit
sers 'de goddeloze Bolsjewieken' zouden kunnen weer
houden van het vernietigen van het christendom.
Sweerts werd veroordeeld tot twee jaar opsluiting met
aftrek van voorarrest. Dat betekende dat hij nog vier
maanden in hechtenis werd gehouden. Hij verloor ook zijn
kiesrecht en het recht om publieke ambten uit te oefenen.
Conclusie
Op bestuurlijk vlak valt de vier burgemeesters niet veel te
verwijten. Ondanks de moeilijke omstandigheden hebben
ze alle vier geprobeerd de belangen van de inwoners van
Bergen zo goed mogelijk te behartigen.
Hendrik van Reenen was in functie tijdens het verzamelen
en doorgeven van informatie over Joodse ingezetenen.
Omdat de definities en de voorschriften niet altijd even
duidelijk waren, vroeg hij de Commissaris van de Provincie
Noord-Holland herhaaldelijk om advies. De gezondheids
problemen die in december 1941 tot zijn ziekteverlof leid
den, zullen het hem zwaar gemaakt hebben naar behoren
te functioneren. Zijn drie opvolgers hadden het gemak
kelijker; zij waren dankzij hun NSB-lidmaatschap minder
kwetsbaar en waren, als het om de belangen van legale
en illegale inwoners ging, zeker niet strikt in de leer van
de nazi's. De indruk bestaat dat de burgemeesters min of
meer op de hoogte waren van de aanwezigheid van on
derduikers in het dorp, maar bij voorkeur de andere kant
op keken. Terugblikkend, met de Holocaust in gedachten,
blijft het toch moeilijk begrip op te brengen voor de drie
opvolgers van burgemeester Van Reenen.
20
BERGENAREN EN DE TWEEDE WERELDOORLOG
Bronnen
De voornaamste bronnen zijn de dossiers van de vier burgemeesters
in het Nationaal Archief te Den Haag. De dossiers zijn als volgt
genummerd:
NA 03213133 H.D.A. van Reenen
NA 03213132 G.J.H. Fijn
NA 06730059 W.K. Sweerts
NA 06720061 A. Eriks
Verder is gebruikgemaakt van de dertien interviews (zie Voorwoord), de
publicaties vermeld in het nawoord en onderstaande publicaties.
- Bas von Benda-Beckmann. De Velser Affaire. Uitg. Boom, 2013.
- Peter Romijn. Burgemeesters in oorlogstijd - Besturen tijdens de
Duitse bezetting. Uitg. Balans, 2006.
- Bob Polak. Hier ligt Hemelrijk. Schrijvers, schilders en anderen
begraven in Bergen. Uitgeverij Conserve, 2013.
