andere dat deze schepen niet snel varen, maar wel veel
lading kunnen bergen: Deze Katten, die men beter Ezels
moghte noemen om hare traegheid, is aen te merken dat sij
meest rechthoekigh gemaekt werden... Sy syn onder meest plat
en worden veel op drooge gronden (droogvallingen) gebruikt
De stevens vallen (hellen) weinigh, en sulks om de ruimen des
te grooter te doen syn.De masten syn klein en licht. Sy stryken
het seil omlaegh, voeren geen marssen, en wienigh volkSy
gaen niet boven 4 of 5 voet diep. Haer besaen is van maeksel als
op Binnenlandts-vaerders (binnenschepen)...Sy syn slechte zee
bouwers maer laden veel.
17
De naam 'kat' zou afgeleid zijn van de steilgaande ronde
boeg, die aan een kattenkop doet denken. Het waren kust
vaarders of coasters, zoals dat tegenwoordig heet, veelal
gebruikt voor de Oostzeehandel, waarbij granen en hout de
voornaamste lading vormden. Later evolueerden zij tot een
solidere vorm en uitvoering zodat ook een verre reis naar
de Oost kon worden gemaakt om daar vervolgens als kust
vaarder te worden ingezet.
Het was gebruikelijk dat de VOC-kamers Amsterdam, Enk
huizen en Hoorn (de West-Friese Kamers) driemaal per
jaar - met Kerstmis, met Pasen en in September - een vloot
onder leiding van een commandeur naar de Oost zonden.
De schepen verzamelden zich op de rede van Texel, wach
tend op een gunstige wind om uit te varen. Ook werden
hier de watervaten gevuld. Het Texelse water, dat uit de
Weeskamerputten kwam, was lang houdbaar door het hoge
ijzergehalte. Dit was belangrijk voor de lange reis. Uit de
inkomsten van deze waterleveranties werden de Texelse
weeskinderen onderhouden.
Reizen van Huys te Bergen
Op de VOC-site is te lezen dat Huys te Bergen op 2 sep
tember 1674 vertrok met de bestemming Colombo (op
Ceylon) om daar na één jaar en vijf maanden op 3 februari
1676 eindelijk aan te komen. Onderweg werd op 26 februa
ri 1675 de Tafelbaai bij Kaapstad aangedaan, om de mond
en drinkwatervoorraden aan te vullen. Na vijf weken werd
het anker gelicht om ten slotte na acht maanden aan te
komen in Galle (1), de versterkte vestiging van de VOC op
de zuidpunt van Ceylon. Het belangrijkste exportproduct
van deze haven was kaneel, doch er werden daarnaast on
der andere ook parels en zelfs olifanten ingeladen ('Zal ik ze
inpakken of neemt u ze zo mee?'). Dan vertelt de niet vol
ledige reisinformatie verder dat Bengalen (aan de Ganges-
monding) (2) is aangedaan om vervolgens op 9 maart 1683
uiteindelijk aan te komen in de verzamelhaven Batavia (3).
Na zes maanden vertrekt het schip weer met bestemming
Suratte (4), aan de Golf van Cambay (benoorden Bombay),
om uiteindelijk op 1 mei 1685 weer in Batavia terug te ke
ren. Op 5 juni 1685 wordt het anker gelicht, wederom met
de bestemming Bengalen.
Hier wordt in 1686 het katschip Huys te Bergen, dat de
naam van onze Heerlijkheid over de wereldzeeën voor de
VOC-kamer Hoorn heeft uitgedragen, na twaalf jaar dienst
verband 'opgelegd' (afgetuigd en buiten gebruik gesteld)
en het zal daar uiteindelijk gesloopt zijn.
De spelling was waarschijnlijk Huys en/of Huijs. Voor de meeste scheeps
namen van de VOC-schepen geldt dat er meerdere schrijfwijzen werden
gehanteerd en door elkaar. Om zoeken en terugvinden van schepen op
de VOC-site te vergemakkelijken is ervoor gekozen om de scheepsna
men op die site in modern Nederlands te schrijven (Huis)
Bronnen
- Peter van den Berg. Anthony Studler van Zurck, zijn milieu en ambities.
In: Een Hof voor een Heer. Bergense Kroniek, Themanummer 11, juni
2014.
- Hans Bonke en Katja Bossaers. Heren investeren - De bewindhebbers
van de West-Friese Kamers van de VOC. Hoorn, Vereniging Oud Hoorn,
2002.
- Joost C. M. Cox. De Heeren van Alkmaar - Regeerders en regenten,
vroedschap en raad 1264 - 2005. Alkmaar, Gemeente Alkmaar, 2005.
- Maria Smook-Krikke, Barbara Jensen en Jaap Schoen. De Heren en
Vrouwen van Bergen. Bergense Kroniek, Themanummer 9, september
2010.
- Verzameling van Vier en tachtig Stuks Hollandsche schepen geteekend
en in koper gebracht door G. Groenewegen. Rotterdam, J. van den
Brink, 1789 (facsimile).
- Nicolaas Witsen. Architectura navalis et regimen nauticum Ofte
Aaloude en hedendaagsche scheeps-bouw en bestier (2 delen).
Amsterdam 1970 (facsimile).
- www.vocsite.nl/schepen/detail.html?id=10110 [bekeken 11 maart 2016].
- www.dereedevantexel.nl.
itrx a°
Detail kaart van Zuid-Oost Azië door Frederick de Wit ca.1662
