Het Bergermeer in kaart
RU WAALEWIJN
Dit jaar wordt aandacht besteed aan het feit dat het 450 jaar geleden is dat Lamoraal van
Egmond en de heer van Bergen, Hendrick van Brederode, zijn overgegaan tot de
droogmaking van het Egmonder- en Bergermeer. In het volgende nummer van de Bergense
Kroniek wordt aandacht besteed aan de inpoldering. In dit artikel is het oog gericht op de
periode vóór de inpoldering, aan de hand van kaartmateriaal uit die tijd.
Als we nu vanuit Bergen over de Bergerweg in de richting
van Alkmaar rijden en het landschap zien na het passeren
van de rotonde bij de Nesdijk, kunnen we ons moeilijk
voostellen hoe het landschap er vóór dat jaar 1565 bij heeft
gelegen. Waar we nu grasland en in het voorjaar kleurige
bollenvelden zien, strekte zich destijds een water- en moe
rasgebied uit zover het oog reikte...
Ten westen van de Bergerweg (rechts als we uit Bergen
komen) zien we de Westerveersloot, die bij de Veerbrug
uitmondt in de Ringsloot van de Bergermeerpolder, met
daarachter de Damlanderpolder. Na de passage van de
Veerbrug over de Bergerringvaart zijn we in de Bergermeer
polder.
Ontstaan en afwatering van het Bergermeer
Het Berger- en Egmondermeer - of kortweg Bergermeer - is
ontstaan uit een strandvlakte, liggend tussen de duinvoet
aan de westzijde en de geestrug of strandwal aan de oost
zijde. Deze geestrug heeft een variabele hoogte van onge
veer 1 meter boven NAP en loopt van Alkmaar via Heiloo
naar Limmen. Aan de noordzijde van die vlakte ligt ons
dorp Bergen. Het hoogste punt ligt bij Duinvermaak: on
geveer 3,5 meter boven NAP, aflopend naar Oostdorp tot
ongeveer 0,5 meter boven NAP. De zuidgrens van de vlakte
wordt gevormd door de in de vroege Middeleeuwen aan
gelegde Zanddijk tussen Limmen en Bakkum. Drangwater
vanuit de geestrug en uit het duin, dat via duinrellen opge
vangen werd in duinvalsloten, stroomde de strandvlakte in,
waardoor een plassengebied ontstond. De afwatering vond
plaats aan de noordoostzijde, in de veenstroom de Rekere,
die ten noorden van Petten uitmondde in de Noordzee, en
daardoor onder invloed stond van de eb- en vloedbewe
ging. Deze oude veenstroom is in 1460 afgedamd, waarna
de afwatering vanuit het plassengebied toen - tevens ten
dienste van de doorstroming van de Alkmaarse stadsgrach
ten - via de Schermerboezem in oostelijke richting naar de
voormalige Zuiderzee voerde.
Kaart
Voor zover bekend is er geen schilderstuk overgebleven
dat een indruk kan geven van dit landschap van vóór 1565.
Wel heeft de toenmalige landmeter Laurens Pieterszn. het
gebied van de onbedijkte meren ten zuiden van de Nesdijk
rond 1560 in kaart gebracht. Deze kaart is bij dit artikel af
gebeeld. Hoewel de oorspronkelijke kaart werd getekend
met het westen naar boven, is de afbeelding ten behoeve
van de lezers, die gewend zijn dat het noorden naar boven
gericht is, voor dit artikel een kwartslag gedraaid weerge
geven. Bij de beschrijving hierna gaan we uit van de afbeel
ding met het noorden naar boven gericht.
Om beter inzicht te krijgen in de topografische situatie, zijn
enkele nu nog bekende structuren vanaf de kaart van Adri-
aan Anthoniszn. van de inmiddels bedijkte Bergermeerpol
der (1568) geprojecteerd op de eerder genoemde kaart van
Laurens Pieterszn. Dit zijn de huidige Bergerweg en Groe-
neweg, weergegeven in zwarte onderbroken lijnen, en de
Ringvaart, in een zwarte doorgetrokken lijn.
Wegen en plassen
Op de kaart is in het noorden (linksboven) Bergen gesi
tueerd. We zien hier het wapen van de heer van Bergen
Hendrick van Brederode. Rechts ligt Alkmaar, herkenbaar
aan het wapen met de burcht, en linksonder, waar Egmond
ligt, zien we het wapen van Egmond met zijn zogenaamde
chevrons of kepers. Kijken we naar de wegen op de kaart,
dan zien we aan de westkant (links) van onder naar boven
de weg lopen vanuit Egmond-Binnen (onder), die langs de
voet van het duin naar Bergen loopt. In het noorden zien we
deze aansluiten op het Wiertdijkje, dat - van west naar oost
- overgaat in respectievelijk de Nesdijk, het Veerdijkje en de
Kogendijk.
In de rechterbovenhoek van de kaart loopt de weg oostelijk
langs de Rekere vanaf Koedijk via Huiswaard naar de Friese
poort van Alkmaar. Vanuit Alkmaar lopen drie wegen in
zuidelijke richting naar Heiloo en twee daarvan verder naar
Limmen. Nabij Limmen, onderaan deze kaart, loopt dan
weer een weg in westelijke richting over de zanddijk naar
Egmond-Binnen, naar het punt waar we deze beschrijving
begonnen.
Tussen dit wegenstelsel, vanaf de Nesdijk in het noorden
tot aan de verbindingsweg Limmen-Egmond in het zuiden,
6
