nieuw Amsterdam ofte nue ni
5
JOHANNES MEGAPOLENSIS, PIONIER IN TWEE WERELDEN
Omdat Megapolensis in Rensselaerswijck aanvankelijk geen
eigen kerkgebouw had, preekte hij thuis. Hij moest er wel
aan wennen dat de groepjes indianen die overdag naar de
preek luisterden, 's nachts vóór zijn bed met een steen on
der hun hoofd, bleven slapen.
In goeden doen
Na een paar jaar klaagde Megapolensis bij het classisbestuur
dat de gereformeerde geloofsgenoten van Rensselaerswijk
'in treurigen toestand' verkeerden en dat het hem er slecht
beviel vanwege de 'ruwheid van zeden' en omdat de land
verhuizers 'tot dronkenschap zeer genegen' waren. Vanwege
zijn moeizame werk onder de volgens hem 'onbeschaafde'
kolonisten, alsmede vanwege de achterstallige honorering,
diende Megapolensis na zes jaar met klem zijn ontslag in.
Wegens gebrek aan een opvolger kon hij echter pas in
1649 uit Rensselaerswijck vertrekken. Hoewel hij, zeer ont
moedigd, meteen naar Holland wilde, weerhield de Friese
domineeszoon Pieter Stuyvesant, sinds 1647 gouverneur
van Nieuw-Nederland, hem hiervan. Hij zorgde ervoor, dat
Johannes Megapolensis in 1649 tot predikant-zendeling van
Nieuw-Amsterdam met een jaartractement van maar liefst
f 1200,-- werd benoemd. Hij bleef dus in Nieuw-Nederland
en hoorde eindelijk tot de notabelen.
Vanwege de perikelen rond Johannes' ontslag waren zijn
vrouw en kinderen voortijds ontgoocheld naar Amsterdam
vertrokken, maar in 1649 na zijn herbenoeming terugge
keerd. Zoon Samuel bleef in Holland achter en kon, dankzij
vaders thuisonderwijs, in Leiden en Utrecht theologie en
medicijnen studeren. In 1664 keerde Samuel terug en werd
de ondernemende pionierszoon rondreizend predikant
voor geheel Nieuw-Nederland. Na zijn laatste thuisreis
werd Samuel Megapolensis in Johannes' sterfjaar, 1670,
predikant van de door zijn vader gebouwde kerk in Wierin-
gerwaard.
In de slotperiode van zijn ambtelijk bestaan bekleedde Jo
hannes Megapolensis in Nieuw-Nederland een drievoudige
functie: behalve predikant-zendeling van de St. Nicolaaskerk
in Nieuw-Amsterdam was hij adviseur van de gouverneur.
Daarnaast kreeg hij in 1649 van Stuyvesant de eervolle op
dracht om, evenals in de Noord-Hollandse polder, wederom
de bouw van een gereformeerde kerk te begeleiden. Dit
maal ging het om de eerste kerk buiten Manhattan op 'Het
Lange Eijlandt' (Long Island) in het als 'Mitwoud' gestichte
plaatsje Flatbush, bij Brooklyn ('Breukelen').
Dat het Johannes steeds beter ging, blijkt uit de 'Castello
kaart' van Nieuw-Amsterdam, waarop zijn in 1656 gekochte
huis aan de Hudson is te vinden. De dominee woonde dicht
bij de houten stadswal ('Wallstreet') in de 'Breede Straat', nu
'Broadway' geheten.
Johannes ging het goed, maar de kolonie beleefde zeer
ingrijpende veranderingen. Een Engelse vloot veroverde
in 1664 Nieuw-Nederland en Nieuw-Amsterdam. Met het
herdopen van Nieuw-Amsterdam tot 'New York' door de
Engelse overwinnaars was de Nederlandse naam hier uitge
wist, maar de pioniers gingen onverstoorbaar door met de
opbouw van hun nieuwe land.
De 'Dutch Domenie'
Wie had ooit kunnen bedenken, dat Johannes Megapolensis
jr. na zijn begintijd in het welvarende West-Friesland, Bergen
en Schoorl van de Gouden Eeuw bijna 30 jaar als pionier zou
preken en evangeliseren in de toen nog primitieve Nieuwe
Wereld? Tot zijn overlijden op 14 januari 1670 leverde Jo
hannes daar zijn bijdrage aan het kerkelijk leven; hij werd er
ook begraven. In de Verenigde Staten spreekt men nog vol
ontzag over 'The Reverend Megapolensis', de 'Dutch Dome
nie' van New York, de plaats die je nu met recht een 'groot-
stadt' kunt noemen.
Nieuw-Amsterdam op de zuidpunt van Manhattan, in 1660. Johannes
Megapolensis jr. woonde tussen de 'Breede Straat' (bovenste straat)
en de Hudson. Rechts de stadswal. 'Castellokaart'; in 1916 hertekend
door J.W. Adams en I.N. Phelps Stokes
Bronnen
- Judith Andries, Nederlanders in Amerika, HD Uitgevers, Hilversum
- J.T. Bremer, Heren, boeren en knechten. Bedijking en bewoning van de
Wieringerwaard, 1610-1810. Pirola, Schoorl, 1989
- J.P de Geus, Uit de historie van Koedijk en Huiswaard, Pirola, Schoorl,
1990
- Geert Mak en Russell Shorto, De vergeten geschiedenis van Hudson,
Amsterdam en New York, Stichting Henry Hudson 400, Amsterdam, 2009
- H. Schoorl Bergen in de branding,.Alkmaarse Historische Reeks, 1977
- J. Slikker en C. Visser, Johannes Megapolensis jr., een Hollandse
predikant in Nieuw-Nederland, Tijdschrift De Gouden Engel, nr. 21, 2009
- C. Visser en J. Drewes, Indianenverhalen in Alkmaar, Tijdschrift
Oud-Alkmaar, nr. 2, 2009
- Frits David Zeiler, Hoog en Vrij. Pirola, Schoorl, 1981
- Frits David Zeiler, Kerken in de Heerlijkheid, Pirola, Schoorl, 1999
