Johannes Megapolensis,
pionier in twee werelden
HENK JELLEMA
NEW YORK WAS LAATSTE STANDPLAATS VAN BERGENSE DOMINEE
Een lange rij predikanten diende van 1582 tot heden de kerkelijke gemeente, nu de
Protestantse Gemeente van Bergen. Hun namen staan op enkele wandborden in de
Ruïnekerk. Een van de meest ondernemende onder hen was Johannes Megapolensis
(1603-1670), predikant van 1638 tot 1642. In dit artikel is deze dominee, die in de kerkelijk
verenigde dorpen Bergen en Schoorl en daarvoor in Sint Pancras en Wieringerwaard
werkzaam was, de hoofdpersoon.
Het bewonderenswaardige van Johannes Megapolensis is
dat deze in 1642 als pionier naar Noord-Amerika zeilde, daar
als predikant-zendeling werkte en van 1649 tot zijn dood in
1670 predikant was van het toen nog zeer kleine New York.
Deze plaats, die tot 1664 Nieuw-Amsterdam heette, was
toentertijd de belangrijkste nederzetting van de door de
West-Indische Compagnie in 1624 gestichte kolonie Nieuw-
Nederland. Het op Manhattan gelegen pioniersstadje zou in
vier eeuwen uitgroeien tot een reusachtige metropool met
circa 40 miljoen inwoners.
Twee dominees
Eerst iets over de merkwaardige naam Megapolensis. De
oorspronkelijk uit het Duitse Mecklenburg afkomstige familie
heette 'Groszstadt', dat vernederlandst werd tot 'Groot-
stadt'. Sommigen 'vertaalden' hun familienaam indertijd
op een Grieks-Latijnse manier; in dit geval werd 'groot' in
'mega' en 'stadt' in 'polis' vertaald. De inwoner van een
dergelijke 'megapolis', heette dus 'Grootstedeling', oftewel
'Megapolensis'.
In de archieven zijn onder de naam 'Johannes Megapolensis'
twee predikanten uit de eerste helft van de 17de eeuw te
vinden. Omdat ze oom en neef van elkaar waren en beiden in
deze streek hebben gewoond, onderscheiden we hen hier als
senior (sr.) en junior (jr.).
Aanvankelijk speelde Johannes Megapolensis senior de
hoofdrol. Omstreeks 1590 in een rooms-katholiek, Noord
Hollands gezin geboren, werd hij na zijn theologiestudie in
1621 gereformeerd predikant te Egmond aan Zee. Daarna
was hij van 1623 tot zijn dood in 1654 de laatste dominee
van de kerkelijk verenigde dorpen Koedijk en Sint Pancras.
Passend werk
Johannes Megapolensis jr., de eigenlijke hoofdpersoon van
Johannes Megapolensis (jr.) vermeld op een van de wandborden met
predikanten van de Hervormde, nu Protestantse Gemeente van Bergen;
Ruïnekerk, Bergen. Foto door de auteur
dit artikel, werd in 1603 geboren, eveneens in Noord-Hol
land. Van huis uit rooms-katholiek, studeerde hij in Keulen
voor priester. Na voortijdige studiebeëindiging keerde hij in
1626 terug naar Noord-Holland en trok in bij zijn oom Jo
hannes sr. in Koedijk. Met zijn oorspronkelijke geloof had hij
intussen gebroken; hij was toegetreden tot de Nederduits-
Gereformeerde Kerk (deze geloofsrichting ging in 1795 over
in de Nederlands-Hervormde Kerk). Op historische gronden
schrijven we hier consequent 'gereformeerd'.
Nadat Johannes jr. in Noord-Holland was teruggekeerd,
zorgde oom Johannes sr. voor passend werk; zijn neef
werd in 1626 in Sint Pancras aangesteld als schoolmeester
organist. In dit dorpje kregen Johannes jr. en zijn vrouw
2
PREDIKANTEN
HERVORMDE GEMEENTE
BERGEN NH
l6e t/m 19e EEUW
(1578-1644 samen met
SCHOORL 1
Vanaf 1644 BERGEN NH zelfstandig)
A.K. van Racphorst
1578-1618
N. Johannis
1619-1632
A.J. Vclsius
1632-1637
J. Megapolensis
1638-1642
R. Acronius
1644-1659
M. Mina
1659-1665
j W. Hondius
1666-1668
T. Stippel
1668-1692
W. Vonk
1696-1699
L. Leenderts
1700-1707
D. van der Wal
1707-1715
Th. Brandolphus
1715-1719
PREDIKANTEN
I HERVORMDE GEMEENTE
BERGEN NH
H. Step
1720-1748
J. van Schelle
1749-1755
G. Zoutmaat
1755-1762
A. Kok
1763-1776
J~A. Spijkers
1776-1780
H. van Hasselt
1780-1786
J. Martinet Kuypers
1786-1789
J. Hoogewaal
1790-1796
P.H. Kesler
1796-1814
J. Diesel
1816-1822
J.H. Worst
1823-1831
B.S. Tenckink
1831-1867
P. Immink
1868-1900
