16
BERGENSE KRONIEK, APRIL 2015
langzaam, zodat het tijdverschil tussen oost en west niet
werd waargenomen. Jetlag bestond nog niet.
Voordat in elk huis een wekker naast het bed stond, wa
ren er - voornamelijk in grote steden - zogenaamde por
ders, die de mensen tijdig wekten door op de ramen te
tikken. Of er ook in Bergen porders actief waren, is niet
bekend.
Al eeuwen was er ook een systeem om de uren in een
etmaal aan te duiden: dat gebeurde met zonnewijzers.
De schaduw van de 'stift' geeft het uur aan. Zonnewij
zers zijn alleen goed bruikbaar bij helder weer, als er een
duidelijke schaduw geprojecteerd kan worden. Over het
algemeen waren ze vooral ter decoratie en in particulier
bezit. Voor het meten van een korte tijdspanne gebruikte
men eventueel een zandloper. Zo was in veel kerken op
de kansel een zandloper aangebracht om gemeente en
dominee op de duur van de preek te attenderen. Een
grote stap in de tijdmeting was de uitvinding van het
slingeruurwerk door de Nederlandse wetenschapper
Christiaan Huygens in 1656.
deeld in 24 tijdzones van één uur, gerekend vanaf Green
wich (Greenwich Mean Time, GMT). De consequentie
daarvan is dat de werkelijke zonnetijd (astronomische
tijd) afwijkt van de klokkentijd, tenzij men zich precies op
een meridiaan over een tijdzone bevindt.
Tot 1909 kende men in Nederland nog de lokale tijd,
maar de standaardisering ging ook ons land en ons dorp
niet voorbij: begin januari 1909 schreef de inspecteur
der Posterijen en Telegrafie in een brief aan het College
van Burgemeester en Wethouders dat per 1 mei 1909 de
Amsterdamse tijd wettelijk zal worden ingevoerd (notu
len B&W d.d. 6 januari 1909). De Amsterdamse tijd liep
20 minuten voor op de internationale tijd (GMT) en is in
Nederland van 1909 tot 1940 de standaard geweest. Op
16 mei 1940 - tijdens de Duitse bezetting - werd hier de
Midden-Europese tijd ingevoerd.
Bergen ligt op 4 graden 43 minuten oosterlengte. En
zoals de Amsterdamse tijd 20 minuten voor liep op de
GMT, is het in Bergen eigenlijk 41 minuten vroeger dan
de op Berlijn afgestemde klok aangeeft.
Zonnewijzer aan de Jan Leyenlaan tegenover de Rekere
Van zonnetijd naar tijdzones
In de 19de eeuw veranderde de wereld enorm door de
industrialisatie en de uitbreiding van het internationaal
vervoer. Er kwamen treinen die geacht werden op tijd te
rijden. De tijd moest dus exact gemeten en weergege
ven kunnen worden. Men moest immers 'bij de tijd zijn'
en (letterlijk) weten hoe laat het was.
De wetenschap kon al langer niet leven met de 'oude'
definities van de tijd en er kwamen internationale afspra
ken over tijdzones. De zogenaamde nulmeridiaan (schei
ding Oost-West) werd in 1884 definitief over Greenwich
gelegd in plaats van over Parijs en de wereld werd inge-
Bergense tijd
Met de invoering van de meter in 1798 is de eigen Ber
gense lengtemaat, de Bergense roede (5,33 meter),
verdwenen en is de zonnetijd de enig overgebleven Ber
gense grootheid. (Hoewel de klokken in Bergen natuurlijk
wel de afgesproken, Midden-Europese tijd aangeven.)
De exacte 'Bergense tijd' is op een zonnige dag af te
lezen op de zonnewijzer die in 1980 is geplaatst aan de
Jan Leyenlaan tegenover de Rekere, geschonken door
de heer N.D. Haasbroek, toenmalig bewoner van De Re
kere. De heer Haasbroek (1899 -1985) was lector Geode
sie aan de Technische Universiteit Delft.
Ooit werd de Bergense tijd ook aangegeven door een
zonnewijzer aan de zuidelijke muur van de Ruïnekerk.
De cijfers ontbraken en nut zal hij nooit gehad hebben,
aldus J.J. Schilstra in zijn boek over de Ruïnekerk. Er is
nu niets meer van te zien, maar hij moet gezeten hebben
tussen de muurankers die de eerste twee cijfers van het
jaartal 1595 vormen. Op een prent uit 1774 van J.P Hor-
stok is de zonnewijzer duidelijk aanwezig, maar tijdens
de restauratie van 1955-1960 is hij verdwenen. Slechts
een vage herinnering voor wie weet waar te kijken. Veel
Bergenaren zullen zich ook de zonnewijzer in de voortuin
van Huize Kranenburgh herinneren.
Openbare tijdaanduiding in Bergen
Sinds de Franse tijd is elk gemeentebestuur verplicht te
zorgen voor openbare tijdaanduiding in de gemeente.
Mede daarom zijn - nog steeds - veel kerktorens met de
