- Antwerpsch Chronykje
18
BERGENSE KRONIEK, NOVEMBER 2014
Willem van Oranje
in 1580. Portret van
Adriaen Thomasz. Key,
Rijksmuseum
door het sluiten van de poorten gevangen.
- 25 september Antwerpen: den Schouteth tegens Jan de Gillon,
Guillon, silversmit. Den 25 Septembris Saterdachs, heeft
de Marcgrave op de Mert levendich doen verbranden eenen
silversmit, synde eenen beeltstormer, ende hadde eerst open
helpen smyten Sint Joriskercke, hy hadde oock Capteyn voor
der geweest opde Meere, desen bleeff ende stierff in syn valsche
opinie, anders soude hy gehangen hebben.'
- 13 november. Bij Dirck Maertensz te Hage wordt het hart
uit de borst gerukt en hij wordt vervolgens onthoofd en gevie
rendeeld. Afkomstig van Schagen, doch in Alkmaar woonach
tig, was hij een van de leiders van de beeldenstorm te Alkmaar.
Tot slot
Over de rol van Hendrick van Brederode in de strijd tegen de
Spaanse overheersers wordt verschillend geoordeeld. Geroemd
wordt hij als aanvoerder van de opstandelingen in de Nederlan
den; bekritiseerd om zijn -wat genoemd wordt- onwettige op
treden, zijn drinkgelagen en het feit dat zijn gewapende verzet
tegen de regering geen resultaat heeft.
Tijdens zijn korte leven speelt Hendrick een belangrijke rol bij
de aanzet tot de stichting van de Republiek der Zeven Verenigde
Provinciën: Holland, Zeeland, Utrecht, Gelre, Overijssel, Fries
land en Groningen. Vanaf het begin van de religieuze strubbe
lingen stelt hij voor godsdienstvrijheid te zijn.
Hij neemt direct afstand van het dominante, starre Spaanse ge
zag. Als initiatiefnemer en organisator van het Eedverbond der
Edelen, werft hij troepen te Antwerpen en probeert hij -tever
geefs- Utrecht en Amsterdam voor de vrijheidsstrijd te winnen.
De andere Groten, leiders van de opstand, Van Egmond en Van
Horne spelen een dubieuze rol. Lamoraal van Egmond kiest de
kant van de regering. Van Horne trekt zich terug op zijn kasteel
te Weert. Ondanks hun pro-Spaanse houding worden Van Eg-
mond en Van Horne tijdens een bezoek aan het hof in Brussel
gevangen genomen en veroordeeld.
18 juni 1568: Koning Filips II oordat de leengoede
ren van Van Brederode, hoge, middele en lage heerlijkheden,
ambachten, ambachtsgevolgen, visserijen, waranden, tienden,
landerijen, huizen en inkomsten worden ingelijfd bij de konink
lijke domeinen en de registratie daarvan binnen zes weken na
afkondiging in Den Haag moet geschieden onder beheer van
Maximiliaan, graaf van Bossu, stadhouder en kapitein-generaal
bij de provisie van Holland en West-Friesland.'
'Overal waar deze lenen zijn gelegen, moet, na voorafgaand
klokgelui op de vier hoeken en kruisstraten van stad of dorp
door de plaatselijke officier, onder bedreiging van strafvervol
ging bij verzuim, eenieder die een leen van Brederode houdt,
zich melden voor registratie.'
Willem van Oranje wacht af hoe de opstand gaat verlopen,
maar demonstreert voortdurend zijn trouw aan het moordzuch
tige Spaanse gezag. Uiteindelijk vlucht hij naar zijn thuisland
Nassau. Pas in 1573 verandert hij van religie, van Rooms naar
Protestants. Tegenwoordig wordt Willem van Oranje, Willem
van Nassau, Willem de Zwijger, als vader des vaderlands be
wierookt. Zijn opportunisme en aarzeling om de kant van de
opstandelingen te kiezen, wordt verzwegen.
Ere wie ere toekomt. Niet het driemanschap Oranje-Egmond-
Horne, maar Hendrick van Brederode, Grote Geus, heer van
Bergen, geeft in de jaren 1566 en 1567 leiding aan de gewapende
opstand tegen de Spaanse onderdrukkers. Van Brederode mag
daarom beschouwd worden als één van de grondleggers van
de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën, zoals die van
1588 tot 1795 heeft bestaan.
Correcties: Berend Zanting en Christian De Winter
Bronnen
- PJ. Blok, Geschiedenis van hetNederlandsche volk, Deel 1,
A.W. Sijthoff, Leiden 1923 (derde, herziene druk)
- Jan H. Verhoog, Onvoltooide Roem, de eerste negen Heeren van
Brederode, Bergen, uitgeverij De Coogh 1997
- J. le Francq van Berkhey, Natuurlyke historie van Holland,
Amsterdam 1769
- De Heren en Vrouwen van Bergen, Themanummer 9, Bergense Kroniek,
september 2010
- H. Schoorl, De bedijking van de Bergermeer, Alkmaars Jaarboekje 1970
- A.M. van der Woude, Het Noorderkwartier, 1983
- W.A. Fasel, Kroniek van Alkmaar 550-1600, Alkmaar 2012
- Pieter Christiaenszoon Bor, Den oorspronck, begin ende aenvanck der
Nederlandtscher oorlogen. Geduyrende de regeringe vande Hertoginne
van Parma, de Hertoge van Alba ende eensdeels vanden groot Com
mandeur, Govert Basson, Leiden 1617
- members.home.nl/m.tettero/Tetterode/Leiden
- Jan Wagenaar, Vaderlandsche Historie, 1752
- H. Schoorl, Bergen in de Branding; de heerlijkheid Bergen als bezit van
de graven van Holstein-Schaumberg 1568 -1641, in: Alkmaar in veelvoud,
Zutphen 1977
- A. van Hulzen, De Grote Geus en het falend Driemanschap,
Hilversum, 1995
- PC. Hooft, Nederlandse Historiën, hertaald door F. van Gestel, E. Grootes
en J. de Jongste, Amsterdam, 2007
- I. Hendrick graaf van Brederode, mede-grondlegger der Nederlandsche
vrijheid, verdedigd door M.C. van Hall, Johannes Müller, Amsterdam 1844
II. Antwoord aan mr. M.C. van Hall, over a. Hendrick, Graaf van
Brederode; b. Uitgave van Brieven; c. Historische Kritiek, door G. Groen
van Prinsterer, Leiden, Luchtmans 1844
- H. Schoorl, 't Oge: het waddeneiland Callensoog onder het bewind van
de heren Van Brederode en hun erfgenamen, ca. 1250-1614, 1979
